Os Penedos, salvados (Unha vez máis, e van…!)
Unha boa noticia. Unha vitoria colectiva das entidades que, como o Seminario de Estudos da Costa da Morte (SEMESCOM), se molestaran no seu día en redactar e presentar alegacións contra este parque eólico que ameazaba unha das dúas únicas Paisaxes Protexidas de Galicia. As alegacións do SEMESCOM (9-03-2021), que asinaron outras entidades da zona, consta de 69 páxinas, dada a importancia do lugar. A prensa salientaba en titulares: “Batería de alegaciones del Semescom contra el parque eólico de los Penedos de Pasarela y Traba” (La Voz de Galicia, 12-03-2021). Sabemos que tamén o Consello da Cultura Galega presentara alegacións demoledoras contra este atentado paisaxístico que a Xunta de Galicia debera ter desbotado de inicio. O Seminario tamén presentara alegacións contra o outro parque, Pena dos Mouros, pois afecta visualmente ó de Pasarela e Traba e nel atópanse os Penedos do Piñeo (nada se di del, de momento).
Xosé María Lema Suárez, presidente do SEMESCOM.
Unha nova etapa para a ancestral feira de Baio
Artigo de Xosé María Lema, presidente do SEMESCOM.
O pasado 16 de xaneiro —terceiro domingo de mes establecido pola tradición secular—, a ancestral feira de Baio iniciaba unha nova etapa, pois pasaba a situarse na nova praza da vila, inaugurada o 30 de decembro de 2021. Este primeiro Día de Baio que vai quedar para a historia foi todo un éxito de visitantes e de feirantes. Todo parece augurar un futuro esperanzador para a reactivación da economía, non só local, senón tamén comarcal. Os nosos parabéns para a corporación municipal de Zas polo logro.
No ano 2007, Xosé María Rei Lema e quen subscribe publicabamos un libriño de 64 páxinas titulado A Feira de Baio. O mercado máis antigo da Terra de Soneira que dedicábamos a todos os veciños de Bamiro, Baio e doutras moitas parroquias da Terra de Soneira e Bergantiños que, «como fixeron tantas veces os seus antepasados, seguen defendendo a súa feira». Unha feira chamada «de Baio» pero que sempre estivo situada no chamado Campo da Feira da Piroga (Bamiro-Vimianzo), ó outro lado da ponte e na aba nordeste de Monte Torán. Así o demostran abundantes documentos dos séculos XVIII, XIX e XX. O máis antigo data de 1741, hai agora 280 anos. Aparece a referencia no Libro de Fábrica 1730-1804 da parroquia de Bamiro, e por el temos a absoluta certeza de que a feira xa se celebraba o terceiro domingo de mes: un visitador pastoral prohibíalles ós sacerdotes que fixesen misa na ermida de san Roque «el día que se celebra la feria en el campo ynmediato a dicha capilla». Recollíase moita esmola e os cregos fixeron caso omiso das sucesivas ameazas —mesmo de excomuñón— dos visitadores. Fálase dela no Catastro de Ensenada (1753) e o ilustrado J. Lucas Labrada salienta en 1804 a súa importancia económica. O lugar da feira aparece sinalado con moita precisión no famoso mapa de Galicia de Domingo Fontán (1834), e tamén se indica que está na Piroga (sic, con ) no Diccionario de Pascual Madoz (1847-1850), tomos III e XVIII.
Andando o tempo, quen si atacaría con teimosía a celebración feiral en domingo sería Nicolás Parada, párroco de Bamiro de finais do século XIX. En 1894 escríbelle ó arcebispo de Santiago para instar a que se prohíba a celebración dominical debido a que a xente deixaba de ir á misa ou non atendía a ela.
Advertía tamén do perigo das feiras, polos ladróns e pícaros que provocaban liortas e polas borracheiras, pero sobre todo polo perigo moral de «los jovenes de ambos sexos que se juntan, pasean, comen, beben y marchan de noche juntos a las aldeas». Aínda que publicamos parte deste relato os autores de Zas polo miúdo (2020) e O río do Porto, o río grande da Terra de Soneira (2019), quen descubriu o documento e realizou unha investigación exemplar —aínda inédita-—foi o profesor Juan Félix Neira Pérez, a quen animamos a que a publique agora ó completo, pois na descrición do cura Parada hai unha magnífica enumeración de todo o que se vendía nos postos da feira e dos lugares de procedencia dos feirantes. Un espléndido documento histórico, sociolóxico e etnográfico.
Desidia
Pola desidia das Administracións locais, a feira ía camiño da súa desaparición a finais do século pasado e a principios do actual. No ano 2007 o Campo da Feira da Piroga estaba no máis completo abandono e os tendeiros pasaron a instalarse na baiesa avenida Vidal Ríos. Agora cambia o lugar de situación e abofé que se atinou con el, pois, pola proximidade á ponte de Baio, a celebración continúa favorecendo os negocios das dúas beiras do río, como así fora sempre. A data do pasado 16-01-2022 debería ter unha placa conmemorativa na praza, como inicio dunha nova etapa, esperemos que ventureira, e non sobraría incluír nela un recordo-homenaxe á feira de Baio como motor económico que foi da vila e da comarca durante 300 ou máis anos.
Entrevista a Augusto Pérez-Alberti: «Os Penedos de Pasarela son un lugar único a nivel internacional»
O catedrático de Xeografía Física Augusto Pérez-Alberti foi entrevistado por La Voz de Galicia este domingo 21 de marzo.
Novo ataque á Costa da Morte
Xan Fernández Carrera
A Costa da Morte, moitas veces idealizada como un territorio virxe, mítico ou incluso lendario, con espazos naturais de gran valor paisaxístico e ecolóxico, durante a historia recente leva sufrido graves agresións que deixaron profundas feridas na súa pel.
Estes ataques producíronse tanto por mar coma por terra. Os do mar con produtos tóxicos como no afundimento do Casón en 1987 ou en forma de marea negra coma a do Prestige, do ano 2002, que lle afectou a todo o noso litoral.
As agresións por terra foron maiores en número e máis continuadas. Nos anos sesenta do pasado século, en plena vaga da construción de encoros, será o río Xallas o que sufra máis o impacto, pois no seu curso levantáronse varias represas, que ademais de anegar aldeas e terras de cultivo, contribuíron á desaparición de especies de pesca autóctonas. Máis tamén nos privaron de poder gozar dunha das fervenzas máis espectaculares, a do Ézaro, un dos maiores atractivos desta rexión costeira.
Por estes anos sesenta tamén comeza a plantación indiscriminada de eucalipto, que continúa aínda nos tempos actuais, sen respectar ningún tipo de solo, nin tan sequera o de uso agrícola. Na década seguinte, intentouse instalar unha planta de celulosa nada menos que en pleno esteiro do Anllóns. Os terreos para súa construción xa foran adquiridos, e tan só a mobilización da sociedade civil que culminaría na gran manifestación de Ponteceso do 28 de febreiro de 1976 impediu este aberrante proxecto.
Anos máis tarde, a finais do século XX e comezos do seguinte, principiou a febre das piscifactorías e das canteiras que tamén nos afectou. Para a construción das piscifactorías non servía calquera lugar da costa, senón que se elixiron espazos de alto valor natural e paisaxístico como foron o cabo Vilán e o cabo Touriñán. No primeiro instalouse unha baixo a oferta de crear máis de 70 postos de traballo, que despois serían menos dunha terceira parte. Curiosamente esta piscifactoría, tal como foi denunciado por unha asociación ecoloxista, estivo máis de cinco anos sen permiso de vertidos, cando o debería ter antes de iniciar a actividade. A súa construción deixou un notable impacto nun dos lugares máis senlleiros desta nosa costa.
O proxecto de Pescanova para construír a piscifactoría do cabo Touriñán era moito máis ambicioso, pois chegaría a ocupar uns 357.000 m2, co cal outro dos salientables espazos naturais quedaría gravemente danado con esta magna obra. O impacto ambiental realizado pola propia empresa promotora recoñecía unha afección crítica para os bancos marisqueiros, especialmente o do percebe e para a paisaxe, pero a pesar deste adverso informe, o goberno da Xunta aprobaría igual a iniciativa. Unha vez máis a mobilización cidadá, conseguiría botar abaixo o proxecto, de boa nos libramos, que de ir adiante, actualmente teríamos un verdadeiro mostro de cemento en abandono.
Por estes mesmos anos chegou tamén o andazo da apertura de canteiras, debido ao auxe da construción. A infección chegaría ata a paraxe singular dos penedos de Pasarela e Traba de Laxe. Unha empresa de maneira ilegal intentou abrir unha destas explotacións ao pé da pedra da Cachucha, pero diante da denuncia da A. C. Adiante Soneira, paralizouse a iniciativa. No ano 2006, outra empresa retomou o proxecto da canteira contando co apoio expreso do alcalde de Vimianzo daquel momento, que logrou crear un clima favorable a esta iniciativa coa oferta de numerosos postos de traballo, os mesmos cantos de serea de sempre. A mobilización de numerosas asociacións e colectivos, que entre outras accións, convocaron a manifestación de Pasarela aos penedos, o 11 de xuño de 2006, lograron paralizar este novo intento de agresión e conseguiuse que os penedos fosen declarados Paisaxe Protexida en 2009.
O penúltimo intento de ataque grave sobre esta Costa do Solpor foi o do proxecto de apertura da mina de ouro de Corcoesto. O método utilizado sempre o mesmo, o ofrecemento de centos de postos de traballo aproveitando un momento de crise económica. A magnitude do proxecto era enorme. A súa superficie sería como a que ocuparían 400 campos de fútbol e para extraer unhas 34 tm de ouro, supoñería acumular uns 122 millóns de tm de entullos e utilizar miles de tm de produtos tóxicos e enormes balsas para depositar os residuos producidos. Unha auténtica loucura, que de chegarse a facer realidade, o impacto ambiental sería demoledor, e no caso de producirse un accidente nunha das balsas, arrasaría toda a desembocadura do Anllóns. Pero sorprendentemente esta desatinada iniciativa contou co beneplácito dalgúns alcaldes. Outra vez máis, asociacións e colectivos, co apoio dalgúns partidos políticos e sindicatos, conseguiron paralizar a que sería unha das maiores agresións que se cometerían contra a Costa da Morte.
Cando xa nos parecía que este tipo de atentados era cousa do pasado, aparecen os parques eólicos, que baixo o paraugas da produción de enerxías alternativas, parece que teñen preferencia para situárense onde lles pete, sen o máis mínimo respecto por aqueles espazos protexidos polo seu valor histórico ou natural. Estas iniciativas, promovidas por empresas multinacionais tan só buscan o lucro económico, sen interesarlles para nada o desenvolvemento do territorio no que implantan estes parques.
Deste xeito, os penedos de Pasarela e Traba volven de novo a seren ameazados coa instalación do parque eólico proxectado para o Monte Chan, a pesar de seren un espazo protexido. Diante deste novo intento de ataque a este parque temático natural dos penedos, ocórrensenos estas interrogantes: Vai permitir a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda da Xunta de Galicia semellante agresión? Permanecerán impasibles diante deste atentado, alcaldes o outras autoridades que presumen na Feira Internacional de Turismo (FITUR) das valiosas calidades naturais do territorio ao que representan? Tolerará o sector turístico da Costa da Morte, logo de promover un turismo verde, de contacto co medio natural, que se degrade un espazo singular como estes dos penedos? Agardamos que todos eles se mostren defensores desta causa ben xusta. Ou terán que ser de novo as asociacións e demais colectivos, é dicir, a sociedade civil, a que interveña para salvar, unha vez máis, os penedos de Pasarela e Traba?
Presentamos alegacións contra o Parque eólico de Berdoias
A Asociación Parroquial de Berdoias (Vimianzo), a Asociación cultural Colectivo A Rula e o Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte presentamos alegacións conxuntas contra o proxecto para o Parque Eólico de Berdoias e da súa infraestrutura de Evacuación (LAAT) promovido pola sociedade Iberdrola Renovables Galicia S.A.
No seu Documento Inicial, a empresa de enerxía eólica non recolle algúns dos elementos patrimoniais máis destacados da parroquia, como os conxuntos de petróglifos do Pedrouzo. Ademais este Parque terá un impacto severo en determinados bens, en especial para o patrimonio arqueolóxico da parroquia como o dolmen da Casota (Ben de Interese Cultural), a mámoa de Freáns e as dúas estacións de arte rupestre do Outeiro do Pedrouzo. Ademais, a proximidade excesiva da LAAT de Evacuación ao núcleo de Santa Cristiña e o seu patrimonio; así como a proximidade – nalgún caso interferencias- de diferentes tramos do Parque Eólico proxectado con rutas culturais como o Vieiro Fidalgo, o Camiño de Santiago a Muxía (por Brandomil) ou a Vía Mariana de Braga a Muxía.
Nas alegacións presentamos as seguintes conclusións:
- Salientamos a relevancia que desde o punto de vista histórico e do patrimonio cultural ten esta zona afectada polo proxecto de construcción do parque eólico promovido por Iberdrola.
- Cuestionamos a ausencia no proxecto de varios bens culturais catalogados e non catalogados e a falta dun estudo de campo en maior profundidade da zona afectada. Como sinalamos, algúns deles sufrirían un impacto severo de continuar adiante este proxecto.
- É esencial unha protección integral da zona polo elevado número de bens culturais que presenta. Os xacementos arqueolóxicos e os diferentes bens etnolóxicos e naturais deste lugar deben ser considerados e valorados conxuntamente, non como elementos illados. A presenza na parroquia de até tres vieiros/rutas de carácter cultural testemuña este singular valor etnográfico, histórico, arquitectónico e antropolóxico vinculados ás formas de vida e cultura tradicional galega que debemos preservar sen alteracións que desvirtúen este contexto.
A Casota de noite. Foto: Colectivo A Rula
Consecuentemente, reclamamos a inclusión de todos os elementos culturais referidos nas alegacións e a modificación do proxecto para preservar a zona no seu contexto.
Artigos de Moncho Gándara sobre o patrimonio da parroquia:
Tesouros de Berdoias: https://www.quepasanacosta.gal/tags/tesouros-berdoias
Petróglifos de Berdoias: https://www.quepasanacosta.gal/articulo/vimianzo/tesouros-berdoias-xxvi-prehistoria-petroglifos/20210213100541124978.html
Libros para andar o país
Por Manuel Vilar
Cun país “perimetrado” hai ganas de saír fóra e andalo. Andar para coñecelo, e do coñecemento vén o respecto e o aprecio. Foi Vicente Risco quen dixera que “a terra d´un débese andar d´a pé”; e Otero Pedrayo que os camiños están acugulados de tempo pasado. Andar para coñecer a historia que nos trouxo até onde estamos agora, para ver como fomos capaces de construír unha paisaxe cultural, unha imaxe de nós, de como somos e como nos vemos.
A andar invítannos algunhas publicacións que apareceron neste ano que anuncia xa o seu devalo, publicacións que van máis alá das indicacións para non saír do camiño, que abundan no detalle para ter unha imaxe máis completa do territorio e situármonos nel. Publicacións que animan a percorrer o país e a ter máis elementos para ler a paisaxe construída. Falamos de Zas polo miúdo e d´O río Anllóns. Arteria principal de Bergantiños, como podíamos falar doutro saído o ano pasado, O río do Porto, o río grande da Terra de Soneira.
Son libros que nos convidan a andar para coñecer o país desde o chan, desde o detalle e desde o patrimonio que garda a memoria, porque vivimos nun país que foi habitado historicamente e intensamente en cada recuncho, nomeado. Todo está cargado de historia e de historias, historias das xentes que o traballaron para seguir adiante na vida e construír unha cultura para estar no mundo e un patrimonio que, a día de hoxe, precisa doutras lecturas e doutras interpretacións e actualizacións. Mais, para chegar a este punto hai antes que estudalo para coñecelo e facelo visible. Isto é o que fan estes libros que afondan no coñecemento local e no detalle miúdo para mostrarnos un patrimonio relacionado co cotián da xente, co traballo diario, para entender que o patrimonio non é un obxecto, senón un proceso social que pasa tamén pola selección.
Seguir un curso de auga para coñecer un territorio e a súa historia non é unha novidade, o Danubio con Claudio Magris ou o Miño con Anselmo López Carreira son dous exemplos, mais non abundan. O libro sobre o río Anllóns lévanos desde as alturas da serra de Montemaior, nos límites entre as Terras de Bergantiños e as de Ordes até as augas da ría de Corme e Laxe ao pé do monte Branco. O Anllóns, parafraseando a Otero Pedrayo, nace nas terras montesías onde sitúa o primeiro tempo dos tres que, para o noso xeógrafo, configuran as Terras de Bergantiños. Mais aquí aparece xa a primeira sorpresa: os autores confesan a dificultade que tiveron para atopar as fontes orixinarias desta arteria bergantiñá e non polas discrepancias que había entre os xeógrafos en situalas, discrepancias que viñan quizais por non andar o territorio, por non ir ao sitio a buscar o dato, senón polos eucaliptos que invadiron as brañas da Chousa de Abaixo ou Brañas do Feo, terreos onde abrollan as fontes e mananciais que orixinan este río. Os autores confesan que patearon a zona no ano 2000 cando fixeron un caderno da serie Andando por Bergantiños. Dezaoito anos despois tiveron que recorrer a un veciño para volver topar coas fontes deste río. A plantación masiva de eucaliptos transformou radicalmente esa paisaxe brañenta ao igual que outras. Aquí e aló van desaparecendo brañas e gándaras baixo os eucaliptos e estes chegan ás propias marxes dos ríos e regatos. O Bardo xa non encontraría gándaras esquivas ás que cantar.
Zas é un concello de dezaseis parroquias, a cabalo entre dúas Terras milenarias: Soneira e Xallas. Agora, e da man deste libro, podemos percorrer polo miúdo a súa xeografía, ver os cambios na demografía, coñecer a toponimia, historia, patrimonio senlleiro e aquel ligado ao cotián, saber das súas festas e romarías, asociacionismo, do importante pasado romano de Brandomil, así como outros detalles, como coñecer un dos primeiros puntos de referencia que tomou Domingos Fontán para o seu mapa, historias da emigración ou percorrer unha xeografía de nomes pondalianos: a do forte Brandoñas e o valente Brandomil, este enterrado baixo as antas da arca da Piosa, mais o vento xa non “funga nas esquivas uces”.
Andar para entender que o patrimonio é algo máis que un recurso que circula no mercado só para consumir como outras cousas, cando é un proceso cultural asociado a significados, memorias e políticas. A eucaliptización, as “virotas”, o abandono e crise demográfica levan a un territorio histórico a ser un territorio sen semántica, un “territorio lixo” (junkspace) na periferia do desenvolvemento capitalista. En antropoloxía fálase agora da mediación en referencia ao patrimonio. Tamén precisariamos mediación na xestión do territorio e non deixalo nas mans dos monopolios que o levan á desertización.
Dous escultores fronteirizos do século XVIII de Sandrexo e Pazos
Hai uns días publicábase en La Voz un artigo sobre os problemas dos habitantes de dous lugares, Sandrexo e Pazos que, por estaren divididos entre os concellos de Zas e Vimianzo, estaban sometidos a distintos niveis de confinamento pola pandemia. Son casos curiosos das rexións fronteirizas: casualmente acababa de ver na RAI (Radiotelevisione Italiana) o caso extremo dunha vila lindeira entre as rexións da Toscana e da Emilia-Romagna, na que a liña divisoria pasaba polo medio e medio dunha igrexa, coas bancadas dos fieis dun lado confinadas e as do outro non; a saber onde se situaba o cura na misa…
Volvendo a Soneira, a súa partición xa vén de vello, da división parroquial, que aínda que é a máis acorde coa realidade galega, non impediu que unhas casas de Sandrexo pertenzan a Vilar e outras a Treos; e o mesmo en Pazos: unhas vivendas de Vilar e outras de Tines. Veu complicar a cousa a arbitraria división municipal de 1836, coa súa conseguinte burocracia, pois a primeira parroquia quedou para Zas e as outras dúas para Vimianzo.
Para orgullo da veciñanza destas aldeas estremeiras, é bo que se saiba que foron morada de dous artistas do século XVIII, dos que Evaristo Domínguez e mais eu falamos no libro Zas polo miúdo, pois deixaron importantes obras en parroquias deste concello. Os dous, profetas na súa terra, recibiron abundantes encargos das igrexas da redonda.
Nalgunha das casas do Pazos de Tines tivo o seu obradoiro, hai xa trescentos anos, Domingos Martínez, canteiro e escultor en pedra, que foi o autor das dúas fachadas-retablo máis sobranceiras do arciprestado de Soneira, as dúas de estilo barroco: a da igrexa de Traba (1716) e a do santuario do Briño (1721), en Borneiro; fixo tamén a imaxe en pedra de san Pedro da fachada de Vilar (1731) e sospeitamos que tamén esculpiu a escena do Descendemento do cruceiro do adro de Tines e os retablos pétreos laterais da igrexa de Brandoñas (1717), coas súas imaxes.
Nalgunha das casas da parte do Sandrexo de Treos tivo o seu obradoiro Francisco Castro Agudín, o mestre do que temos documentados maior número de retablos no arciprestado soneirán: catorce, dez en madeira e dous en pedra. Iniciouse dentro das directrices do barroco-rococó, pero adaptouse ás innovacións do neoclasicismo. Traballou de 1776 a 1820 nun reducido campo de acción, non superior ós dez quilómetros da redonda do seu obradoiro. Fixo retablos -e imaxes- nas igrexas de Tines (1776), Vilar (1779 e 1809), Treos (1781 e 1786), Salto (1795), Mira (1798) e Gándara (1799), todos de madeira; en pedra realizou o retablo da Virxe do Carme de Zas (1798) e tamén o da capela de san Xurxo das Torres de Romelle (Loroño).
Contemporáneo deste último artista foi o escultor Agustín Martínez Ribera, asentado en Baio, e deste si que sabemos onde tiña o seu taller: na actual casa de Outeda, veciña da do escritor Enrique Labarta. Sabémolo porque chegou oralmente ós nosos días o sobrenome de Casa do Escultor para ela e tamén porque nas súas dependencias os donos aínda conservaban hai anos restos de retablos. Infortunadamente carecemos de pistas deste tipo para saber onde poderían estar situadas as moradas e os obradoiros dos escultores de Pazos e de Sandrexo do século. XVIII.
Retablo de Domingos Martínez /Foto:XML/
Presentación en Berdoias do primeiro libro do Colectivo A Rula
Se se fala de petróglifos en Galicia, é imprescindible falar do Colectivo A Rula. Unha asociación que mudou radicalmente a visión que se tiña da arte rupestre galega, especialmente na Terra de Santiago. O descubrimento de numerosos novos gravados, a divulgación e protección deste patrimonio fixeron da Rula un referente fundamental no país.
É, pois, motivo de alegría ver como sae á luz a súa primeira publicación Na espiral dos círculos concéntricos. Un repaso en máis de 400 páxinas pola arte rupestre galega a través dos seus pasos e achegas. Nesta viaxe non faltan referencias á Costa da Morte, dúas delas na parroquia vimiancesa de Berdoais.
Precisamente esta será a primeira parada deste libro por estas terras, nun acto promovido polo SEMESCOM e pola Asociación Parroquial de Berdoias. A presentación terá lugar o sábado 17 de outubro nun lugar especial, tamén circular, a Eira do Carmelo. Desde aquí agradecemos ao propietario a súa amabilidade por cedernos este fantástico auditorio ao aire libre cargado de historia.
Presentación de Na espiral dos círculos concéntricos do Colectivo A Rula
Lugar: Eira do Carmelo en Berdoias – Vimianzo (ao lado da Escola)
Hora: 19h30
Prégase poñerse en contacto coa Asociación Parroquial de Berdoias para confirmar asistencia e non superar a capacidade máxima permitida para actos culturais como medida de prevención fronte á covid-19.
Texto recollido do facebook do Colectivo A Rula:
“As aldeas de Berdoias e Boallo (Vimianzo) protagonizan dous capítulos do noso novo libro polo que esta presentación “enxebre e diferente” serve para render tributo a dous lugares que conservan un legado cultural único.
Patrimonio relixioso, arqueolóxico e etnolóxico que agroman en cada recuncho destas aldeas da terra de Soneira hoxe unidas polo chamado “vieiro fidalgo”, axeitado nome que lembra a fonda pegada da familia Lema de orixe fidalga nestes lares. Porén, é a veciñanza desta parroquia o seu verdadeiro tesouro, fomos testemuñas disto en dúas xeiras nocturnas inesquecibles, a primeira, nunha chuviosa noite de Berdoias ó son das coplas de Carmen de Limideiro, e a segunda, un noite estival en Boallo na que aínda lembramos as lendas e contos narradas polos/as veciños/as da contorna sobre a ponte centenaria do río Castro. Esa mesma veciñanza que trata agora de rescatar do esquecemento a súa historia e o seu patrimonio como vía para frear o seu abandono.
Será un pracer e unha honra compartir de novo experiencias culturais e de vida con todas/os vós neste novo encontro e falarvos do patrimonio arqueolóxico destas aldeas. E será tamén, unha boa ocasión para sacar dos arquivos da Rula novas e vellas historias das pedras labradas na paisaxe da Terra de Soneira. Estades convidados!.
Agradecer finalmente á Asociación Parroquial de Berdoias e o SEMESCOM o convite e a organización desta actividade.”
Novos petróglifos en Vimianzo grazas ao traballo dun rapaz da vila soneirá
O concello de Vimianzo incorpora novas manifestacións de arte rupestre ao seu catálogo patrimonial. Os descubrimentos de petróglifos en Vimianzo son relativamente recentes, salvando o caso da Pedra dos Letreiros de Carnés (hoxe destruídos) e os máis coñecidos son os do Pedrouzo e de Boallo, ambos na parroquia de Berdoias.
Nesta ocasión, por primeira vez catalóganse petróglifos nas parroquias de Vimianzo e Cambeda, moi próximos ademais á capital municipal. E se a noticia da descuberta xa é para sorprenderse, aínda enche de orgullo e alegría que sexa un rapaz novo, David Roget, que recén terminou agora o bacharelato quen se aventura polos montes a investigar e a preocuparse polo patrimonio cultural.
Deixamos ligazón á noticia completa recollida en La Voz de Galicia, edición Carballo.
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/vimianzo/2020/08/30/brillante-estudiante-descubre-diez-estaciones-petroglifos-vimianzo/0003_202008C30C3991.htm?fbclid=IwAR1CZi7sQMfDRels1rPpFUXSx3Sxur8us9XAtr8VAq-pm0pMLaOB8DFytxE
Zas, unha potencia en patrimonio e natureza
En novembro de 2016, por iniciativa do exconcelleiro de Cultura de Zas, Manuel García Velo, Lito, empezamos Zas polo miúdo, un estudo das dezaseis parroquias do municipio que fomos publicando mensualmente en www.concellodezas.org. En maio de 2020 contabilizábanse máis de dez mil visitas. O Concello e a Deputación van sacalo á luz tamén en formato libro, co cal confiamos en que se poña aínda máis en valor o rico patrimonio do municipio (arqueolóxico, artístico, histórico e natural) e que se aproveite tanto por parte das Administracións coma dos particulares.
As parroquias rurais teñen sempre algo que ver, empezando polas igrexas e as ermidas, pois cada unha delas -ademais de seren centros de culto- tamén son pequenos museos artísticos que gardan retablos e imaxes de máis de douscentos anos na súa maior parte. Sirvan como mostra uns artigos que publicamos en La Voz no mes de xuño sobre o santuario do Briño e as igrexas de Traba, Brandoñas, Roma e Meanos.
O territorio de Zas, delimitado nos despachos oficiais en 1836 dun xeito moi arbitrario, é unha especie de fuso alongado de norte a sur, do curso alto e medio do río do Porto á beira dereita do Xallas, que trouxo como consecuencia que entre os veciños das parroquias setentrionais e os das meridionais non houbese case ningunha relación e coñecemento durante décadas. A apertura dunha estrada que comunicase o norte co sur aínda data de case onte mesmo, pois aínda se rematou de asfaltar en 1973.
Dada esta dificultade xeográfica pode ser un tanto difícil para o Concello promover actividades que interesen por igual ás dezaseis parroquias.
Tres núcleos básicos
Polo tanto, propoñemos que se conformen tres núcleos -un no norte, outro no centro e outro no sur- para potenciar o máis sobranceiro de cada un. O núcleo do norte debería ter como centro O Allo, o principal espazo monumental do municipio; a visita ó musealizado primeiro pazo galego atrae multitude de visitantes, que tamén adoitan ver a igrexa renacentista e mesmo a fonte barroca do souto, o cruceiro do adro e o novo cemiterio. As visitas mesmo se incrementaron nos últimos anos coa programación de verán do Concello, con visitas teatralizadas, simposios histórico-artísticos e exposicións (coma a do naturalista Víctor López Seoane).
Desde O Allo pódense organizar percorridos polas parroquias próximas: San Cremenzo, Lamas -esta cunha igrexa de orixe gótica e a anta de Pedra Moura de Pedra Vixía (á que cumpriría, dunha vez por todas, prestarlle máis atención)- e, sobre todo, Baio, a parroquia de maior poboación. Aquí téñense feito percorridos urbanos para falar dos seus numerosos persoeiros (Labarta Pose, os irmáns Romero Lema, o escultor Martínez Ribera, o músico Martínez Posse, o bispo Romero Pose…), da historia da construción das escolas Agra Regueiro -un mestre que loitou pola escolarización das nenas- e das dúas igrexas, a nova e a vella. Dun tempo a esta parte espertaron grande interese en Baio os paseos fluviais, nos que cómpre destacar o traballo das asociacións A Fonte de Fornelos e Tabeirón de Baio, que restauraron muíños centenarios e sinalizaron os principais puntos. A Pedra Vixía e A Carballeira son áreas naturais idílicas.
O centro natural do núcleo intermedio é Zas. A capital municipal xa viña sendo o punto de partida para a cada vez máis concorrida Ruta dos Pazos (Romelle, As Hedreiras, Follente, tamén O Allo…) e tamén o pode ser para ver as igrexas da súa contorna (Santo Adrián, Loroño, Vilar, Mira, Carreira e Gándara), pois nalgunhas hai interesantes obras arquitectónicas, retablísticas e escultóricas, sobre todo nas dúas primeiras e na da capital municipal.
Zas tamén é o punto de partida para as rutas de sendeirismo ó curso alto do río do Porto, coas espectaculares fervenzas do Rabiñoso e de Budián, ambas as dúas integradas na Ruta da Auga deseñada para a que a Xunta acaba de aprobar en xuño unha achega de 20.000 euros para a súa homologación, sinalización e posta en valor, visita que se pode completar coa subida ó Bico de Meda, a mellor atalaia das paisaxes soneirás, bergantiñás e xalleiras. Por outra parte, é obriga inescusable seguir dándolle continuidade á Festa da Carballeira, de renome internacional e declarada de interese turístico de Galicia.
Brandomil, un espazo romanizado con fonda carga poética e histórica
O núcleo da zona sur, conformado polas parroquias de Roma, Meanos, Muíño, Brandoñas e Brandomil, é obvio que o seu centro debería estar nesta última, dado o seu renome. Brandomil, ademais de ser punto de partida para as visitas ás igrexas destas parroquias meridionais, tamén debe selo para acceder á Arca da Piosa, monumento megalítico tan importante coma o de Dombate, pois nel situou Pondal a tumba do valente Brandomil. Sería ideal adquirir o anaco de monte onde se atopa e acondicionar a súa perfecta mámoa, que mesmo asombrara a Charles Le Roux -que fora director xeral de Patrimonio da Bretaña francesa- cando celebramos o SEMESCOM celebrou o I Simposio de Megalitismo en 2006.
En Brandomil para cada vez máis xente en canto descobre a maxestosa Ponte Vella, pero, despois non ve máis nada e continúa o seu camiño. E algo hai que facer para poñer en valor o que está considerado desde 2008 o cuarto asentamento romano máis importante da provincia da Coruña. O documental de Manuel Rial Brandomil, vila romana a carón do Xallas (2019), producido pola Fundación Brandomil, demostrou o interese da veciñanza por que se coñeza o pasado romano da súa parroquia.
Sería imperdoable non aproveitar este positivo estado de ánimo veciñal e continuar, ano a ano coas escavacións da calzada romana que o verán pasado iniciara o arqueólogo xalleiro Lino Gorgoso. Por estar esta calzada nun camiño público abandonado, penso que se aforran trámites burocráticos. Unha vez ó descuberto -coas debidas proteccións- sería o único tramo de calzada romana de toda a Costa da Morte; un bo atractivo para os peregrinos xacobeos e da Ruta Mariana que tomaron este roteiro atraídos pola monumentalidade da Ponte Vella. Outro dos obxectivos a curto ou a medio prazo sería conseguir un local axeitado como centro de interpretación do Brandomil romano (Grandimirum?), que tamén podería servir de pequeno museo das pezas arqueolóxicas que hoxe hai dispersas.