O SEMESCOM alega contra o Plan dos Penedos
O Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte (SEMESCOM), asociación que desde a súa constitución se decatou do enorme valor paisaxístico, xeolóxico e natural dos Penedos de Pasarela e Traba e participou en todas as accións que se organizaron en defensa deste importante ben patrimonial, desde os seus inicios promoveu unha serie de actividades para dar a coñecer esta singular formación granítica: charlas informativas, visitas guiadas, edición de materiais divulgativos como a “Guía dos Penedos de Pasarela e Traba”, elaboración de materiais audiovisuais como o DVD “Os penedos de Pasarela e Traba, a arte dos dedos do tempo” ou a convocatoria do concurso literario “Certame de Poesía dos Penedos”. Toda esta defensa e divulgación deste espazo natural contribuiría á declaración no ano 2009 como Paisaxe Protexida por parte do goberno da Xunta de Galicia.
Despois dun dilatado período de tempo a Dirección Xeral de Patrimonio Natural da Xunta de Galicia aproba un plan de xestión para os Penedos de Pasarela e Traba, ao que a nosa asociación presenta as seguintes ALEGACIÓNS:
1.-SOBRE A PROHIBICIÓN DE ACTIVIDADES DE GRANDE IMPACTO NA PAISAXE PROTEXIDA E NA SÚA CONTORNA
Consideramos positiva a prohibición de actividades na contorna desta Paisaxe Protexida que produzan grande impacto no medio como poden ser a instalación de novos parques eólicos, actividades extractivas (minas ou canteiras) ou actividades industriais.
Na actualidade a maior ameaza que existe neste sentido e neste momento é o proxecto do parque eólico de Pena dos Mouros, a nosa asociación xa presentou alegacións contra el (9-03-2021), que
ademais de estar moi próximo aos Penedos, no caso de construírse, tería un impacto severo sobre os Penedos de Piñeo, situados na parroquia de Carantoña (Vimianzo), que tamén dispoñen de
formacións xeolóxicas tan singulares e evocadoras como Pena da Aiga, Pena Orelluda ou Pena do Frade. Por tal motivo pedimos que a Xunta de Galicia non autorice a instalación deste parque.
2.- SOBRE AS PROPOSTAS DE TEMPORALIDADE E PRIORIDADE DAS ACTUACIÓNS QUE SE PROPOÑEN NO PLAN DE XESTIÓN:
Non nos parece adecuada a distribución de temporalidade (5, 10 e máis anos) e de prioridade (alta, media e baixa) que se fai de cada unha das actuacións por ser pouco realista e efectiva. Ten sentido propoñer unha actuación a máis de dez anos cun orzamento actual?
Defendemos que todas estas actuacións do Plan que se consideran necesarias para a posta en valor deste singular espazo natural, como son os Penedos de Pasarela e Traba, non supoñen un orzamento elevado, polo tanto deberían realizarse por parte da Xunta de Galicia e demais administracións, nun prazo breve, como máximo de dous anos.
3.-SOBRE O APARCADOIRO NA ZONA DO CRUCE DO BRAÑAL
Si, á habilitación dunha área destinada a aparcadoiro na zona do Cruce do Brañal, sempre que esta actuación se realice co máximo respecto medioambiental e tendo en conta que se deberá priorizar o acceso a pé desde os núcleos máis próximos: Pasarela e O Penedo (Calo, Vimianzo) e A Costa (Traba, Laxe).
4.- SOBRE A LIMPEZA E MANTEMENTO DAS INFRAESTRUTURAS VIARIAS DO PARQUE
Si, aos labores de limpeza e mantemento das infraestruturas de uso público centradas fundamentalmente en lograr que as pistas forestais e os sendeiros estean limpos de vexetación e en bo
estado de conservación. Pero propoñemos que estes labores se realicen como mínimo con dúas limpezas ao ano, tanto das pistas forestais como dos sendeiros que levan ás estacións onde se atopan as formacións xeolóxicas de maior realce. Consideramos, tamén, imprescindible a ampliación destes labores de limpeza aos arredores de cada unha das esculturas naturais.
A súa vez, hai que ter en conta que as últimas investigacións están a permitir localizar novas xeoformas, o que creará máis necesidades de limpieza diante dun parque en progresiva expansión.
5.- CRITERIOS SOBRE A SINALIZACIÓN DA “PAISAXE PROTEXIDA”
Respecto aos puntos de deseño e instalación de paneis interpretativos das vistas panorámicas situados nos lugares de maior amplitude visual e paisaxística, sinalización do xacemento arqueolóxico da Torre da Moa e instalación dun panel informativo, colocación de novos paneis interpretativos no comezo das rutas de sendeirismo ou a sinalización de cruces de rutas, pensamos que a instalación de paneis informativos ou interpretativos deberían ser os estritamente necesarios sobre o espazo protexido para producir o menor impacto posible. Cremos que é moito máis efectiva a elaboración dunha información dixital á que poida acceder calquera visitante a través dun dispositivo electrónico.
Tampouco nos parece do máis axeitado a sinalización de puntos de observación como miradoiros, xa que ao longo do percorrido hai moitos lugares desde os que se pode observar a paisaxe da contorna, e cada visitante pode gozar dela naqueles sitios do percorrido que considere oportunos.
6.-SOBRE A CREACIÓN DUN CENTRO DE INTERPRETACIÓN DOS PENEDOS
Defendemos a creación dun Centro de Interpretación dos Penedos no edificio da antiga casa-escola Labarta Pose de Pasarela, situado no centro desta localidade, a máis próxima a esta paisaxe protexida e tamén punto de partida da maioría dos visitantes deste espazo. Co futuro trazado da prolongación da autovía AG-55, o núcleo de Pasarela quedará moi próximo a unha das súas saídas, o que facilitará aínda máis a entrada de visitantes a través desta ruta. Este centro consideramos que sería un lugar idóneo para a recepción de excursionistas e para recibir información previa sobre este espazo natural e a súa contorna. Para abaratar os custes de xestión propoñemos que sexa un centro automatizado e autovisitable, como algúns outros que xa se teñen instalados na nosa comunidade.
Os Penedos, salvados (Unha vez máis, e van…!)
Unha boa noticia. Unha vitoria colectiva das entidades que, como o Seminario de Estudos da Costa da Morte (SEMESCOM), se molestaran no seu día en redactar e presentar alegacións contra este parque eólico que ameazaba unha das dúas únicas Paisaxes Protexidas de Galicia. As alegacións do SEMESCOM (9-03-2021), que asinaron outras entidades da zona, consta de 69 páxinas, dada a importancia do lugar. A prensa salientaba en titulares: “Batería de alegaciones del Semescom contra el parque eólico de los Penedos de Pasarela y Traba” (La Voz de Galicia, 12-03-2021). Sabemos que tamén o Consello da Cultura Galega presentara alegacións demoledoras contra este atentado paisaxístico que a Xunta de Galicia debera ter desbotado de inicio. O Seminario tamén presentara alegacións contra o outro parque, Pena dos Mouros, pois afecta visualmente ó de Pasarela e Traba e nel atópanse os Penedos do Piñeo (nada se di del, de momento).
Xosé María Lema Suárez, presidente do SEMESCOM.
Proxectan a nivel internacional os Penedos de Pasarela e Traba
Artigo en El Correo Gallego (15/11/2022)
Os Penedos de Pasarela e Traba, que se estenden polos concellos de Vimianzo e Laxe, foron declarados como Paisaxe Protexida pola Xunta de Galicia en 2009 e, á espera de que se desenvolva o esperado plan de xestión da contorna, a sú magnificencia foi dada a coñecer no último Congreso Internacional de Xeomorfoloxía celebrado en Coímbra (Portugal), no que o catedrático de Xeografía Física da USC, Augusto Pérez Alberti, presentou os resultado dun amplo estudo de campo elaborado este ano.
Un traballo que complementa o estudo que el mismo elaborara para xustificar a declaración do espazo como Paisaxe Protexida e, a través do cal, puido identificar 92 xeoformas singulares polo seu deseño, aínda que, engade, “a bo seguro que a cantidade é maior”. O seu obxectivo é que este “museo de xeoformas que acadan a categoría de arte natural” poida ser coñecido en todo o mundo, pois como ben comprobou no congreso luso, no que se deron cita os maiores especialistas en xeomorfoloxía, “moi poucos coñecían os Penedos de Traba e Pasarela”. Un descoñecemento que, afirma, é extensible ao ámbito nacional e, mesmo, a nivel máis local, a pesares do bo traballo realizado por entidades como o Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte (Semescom).
“A paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba” por Augusto Pérez Alberti
O catedrático da USC, Augusto Pérez Alberti, autor en 2008 do Informe que posibilitou a declaración dos Penedos de Pasarela e Traba como Paisaxe Protexida pola Xunta de Galicia (DOG 12-01-2009), fainos chegar o seu traballo “A paisaxe protexida dos Penedos de Pasarela e Traba (Costa da Morte, Galicia)” que nestes días acaba de publicar en ‘Nemus. Revista de l’Ateneu de Natura’, revista radicada en Castellò de la Plana que permite publicar en calquera das linguas hispánicas, entre elas o galego.
Trátase dun traballo moi completo e moi elaborado, que presenta novas importantes respecto á análise de campo.
Augusto Pérez Alberti tamén participou co equipo do Consello da Cultura Galega na redacción das alegacións contra a instalacións de muíños eólicos na área dos Penedos.
> Ler o artigo completo
Resumo:
O macizo granítico de Pasarela e Traba atópase na Costa da Morte (Galicia, NO de España) e presenta unha disposición Norte-Sur. Na zona predomina a granodiorita biotitítica de idade hercínica tardía, cuxo mineral principal é o feldespato rico en potasio. Tratase dun material granítico de grande uniformidade e grao groso, que o distingue dos granitos de dúas micas que aparecen máis cara o leste. O lugar oficialmente chamado Penedos de Pasarela e Traba foi declarado o 12 de xaneiro de 2009 como paisaxe protexida pola Xunta de Galicia.
Para a presente investigación creouse un modelo dixital de elevacións (MDE) de 2 metros de resolución. A partir deste e con ortofotografías cunha resolución espacial de 15 cm construíronse mapas de pendentes e debuxáronse 7.038 polígonos con límites moi variados e 1.785 liñas de fractura. Obtívose a superficie das primeiras e coas segundas elaborouse un mapa de densidade de fracturación. Todo iso, xunto co traballo de campo, permitiu identificar e xeolocalizar 92 xeoformas singulares con deseños xeométricos, antropomórficos ou zoomórficos que fan dos Penedos un lugar de importancia internacional.
Palabras chave: Galicia, Península Ibérica, xeomorfoloxía granítica, Penedos de Pasarela.
Identificadas 92 geoformas en los Penedos de Pasarela
Ler o artigo completo en La Voz de Galicia. 24/09/2022
El catedrático de Geografía de la Universidad de Santiago y especialista en geoformas, Augusto Pérez Alberti, dio especial protagonismo a los Penedos de Pasarela e Traba, entre los municipios de Vimianzo y Laxe, en el Congreso Internacional de Xeomorfoloxía de Coimbra, en Portugal. Pérez Alberti indica que los trabajos de campo le han permitido «identificar e xeolocalizar 92 xeoformas singulares con deseños xeométricos, antropomórficos ou zoomórficos que fan dos Penedos un lugar de importancia internacional».
Faleceu Richard Herr, editor das Memorias de Juan Antonio Posse, o cura liberal de Soesto
Por Xosé María Lema Suárez, presidente do SEMESCOM
O pasado 29 de maio faleceu en California (EE.UU.) Richard Herr, catedrático emérito da Universidade de Berkeley, historiador e hispanista estadounidense experto no pensamento ilustrado español e portugués do século XVIII. O 7 de abril cumprira cen anos e recibira a felicitación da Real Academia da Historia española, pois era o decano dos seus académicos correspondentes.
Herr realizou moitos estudos sobre a historia de España e de Portugal do séc. XVIII, con obras como España y la revolución del siglo XVIII (Madrid 1962), pero para galegos e leoneses é sobre todo coñecido por ser o editor, en 1984, das agora famosas Memorias del cura liberal don Juan Antonio Posse con su Discurso sobre la Constitución de 1812 (CIS/Siglo XXI Editores).
Nada sabíamos sobre este cura liberal -máis ben colectivista-, que nacera en Soesto (Laxe) en 1766 e que exercera o seu ministerio en tres parroquias do aínda daquela reino de León (Llánaves de la Reina, Lodares e San Andrés del Rabanedo) e que escribira as memorias da súa vida contra o ano 1834, unha vez que os seus inimigos absolutistas xa deixaran de perseguilo.
Como Herr non tiña certeza de que o lugar de Quintáns Meáns, onde o crego dicía que nacera, fose o de Soesto, buscamos e achamos no libro de bautizados desta parroquia a súa partida de nacemento. Logo, en 1985, o daquela párroco de San Andrés del Rabanedo nos facilitaría copia da súa acta de defunción (1854, ós 88 anos). Posteriormente, na súa casa nativa de Soesto -a chamada Casa Vella ou Casa de Mariana -a súa nai- aparecería impresa a Plática Tercera (1838), que publicamos en 1999 co título Un novo documento de don Juan Antonio Posse: a ‘Plática Tercera’ (1838). Foi a segunda das súas obras constitucionalistas, pois en 1813 publicara o seu Discurso ou Sermón a favor da Constitución de 1812, pola que sería perseguido e encarcerado polos absolutistas do rei Fernando VII.
Tiven o coidado de lle remitir a Mr. Herr todas estas novidades. Respondeume cunha carta amabilísima datada o 18-06-1999 acompañada dunha recensión do meu libro antes citado, recensión que se publicaría na revista A Trabe de Ouro nº 39 (1999) e que figura no fondo bibliográfico do ilustre profesor. O Seminario de Estudos da Costa da Morte organizaría o 21 de abril de 2007, en Laxe, a I Xornada sobre a figura de D. Juan Antonio Posse, na que non só participaron especialistas galegos, senón tamén Fernando Durán López, profesor de Literatura Española da Universidade de Cádiz, que incluíra na súa tese de doutoramento a figura do noso crego entre as grandes autobiografías dos séculos XVIII e XIX (en 2005 publicara Vidas de sabios, con Posse de figura principal). O SEMESCOM aínda organizaría en Vimianzo, coincidindo co 200 aniversario da Constitución de 1812, a II Xornada sobre o crego.
Na casa de Juan Antonio Posse.
Lembro que cando se publicaron as Actas da I Xornada (2008), Richard Herr volveu escribirme “admirado de la bibliografía que ha aparecido sobre Posse” e alegrábase de que Fernando Durán, eu mesmo “y otros labradores en este campo, surco a surco y documento a documento nos van desterrando las hazañas y las penas de Posse, y revelándonos el mundo en que vivió”. Casualmente, o pasado 1 de xullo estivemos en San Andrés del Rabanedo (León) para asistir á presentación dun novo libro que incrementa a bibliografía sobre o sacerdote natural de Soesto: El infraescrito. Andanzas del cura J. A. Posse en el San Andrés del siglo XIX, da leonesa Paloma Fernández Oliver. O finado hispanista norteamericano estaría ben contento de incorporar á autora ó grupo de “labradores do campo dos admiradores de Posse».
Entrevista a Augusto Pérez-Alberti: «Os Penedos de Pasarela son un lugar único a nivel internacional»
O catedrático de Xeografía Física Augusto Pérez-Alberti foi entrevistado por La Voz de Galicia este domingo 21 de marzo.
Novo ataque á Costa da Morte
Xan Fernández Carrera
A Costa da Morte, moitas veces idealizada como un territorio virxe, mítico ou incluso lendario, con espazos naturais de gran valor paisaxístico e ecolóxico, durante a historia recente leva sufrido graves agresións que deixaron profundas feridas na súa pel.
Estes ataques producíronse tanto por mar coma por terra. Os do mar con produtos tóxicos como no afundimento do Casón en 1987 ou en forma de marea negra coma a do Prestige, do ano 2002, que lle afectou a todo o noso litoral.
As agresións por terra foron maiores en número e máis continuadas. Nos anos sesenta do pasado século, en plena vaga da construción de encoros, será o río Xallas o que sufra máis o impacto, pois no seu curso levantáronse varias represas, que ademais de anegar aldeas e terras de cultivo, contribuíron á desaparición de especies de pesca autóctonas. Máis tamén nos privaron de poder gozar dunha das fervenzas máis espectaculares, a do Ézaro, un dos maiores atractivos desta rexión costeira.
Por estes anos sesenta tamén comeza a plantación indiscriminada de eucalipto, que continúa aínda nos tempos actuais, sen respectar ningún tipo de solo, nin tan sequera o de uso agrícola. Na década seguinte, intentouse instalar unha planta de celulosa nada menos que en pleno esteiro do Anllóns. Os terreos para súa construción xa foran adquiridos, e tan só a mobilización da sociedade civil que culminaría na gran manifestación de Ponteceso do 28 de febreiro de 1976 impediu este aberrante proxecto.
Anos máis tarde, a finais do século XX e comezos do seguinte, principiou a febre das piscifactorías e das canteiras que tamén nos afectou. Para a construción das piscifactorías non servía calquera lugar da costa, senón que se elixiron espazos de alto valor natural e paisaxístico como foron o cabo Vilán e o cabo Touriñán. No primeiro instalouse unha baixo a oferta de crear máis de 70 postos de traballo, que despois serían menos dunha terceira parte. Curiosamente esta piscifactoría, tal como foi denunciado por unha asociación ecoloxista, estivo máis de cinco anos sen permiso de vertidos, cando o debería ter antes de iniciar a actividade. A súa construción deixou un notable impacto nun dos lugares máis senlleiros desta nosa costa.
O proxecto de Pescanova para construír a piscifactoría do cabo Touriñán era moito máis ambicioso, pois chegaría a ocupar uns 357.000 m2, co cal outro dos salientables espazos naturais quedaría gravemente danado con esta magna obra. O impacto ambiental realizado pola propia empresa promotora recoñecía unha afección crítica para os bancos marisqueiros, especialmente o do percebe e para a paisaxe, pero a pesar deste adverso informe, o goberno da Xunta aprobaría igual a iniciativa. Unha vez máis a mobilización cidadá, conseguiría botar abaixo o proxecto, de boa nos libramos, que de ir adiante, actualmente teríamos un verdadeiro mostro de cemento en abandono.
Por estes mesmos anos chegou tamén o andazo da apertura de canteiras, debido ao auxe da construción. A infección chegaría ata a paraxe singular dos penedos de Pasarela e Traba de Laxe. Unha empresa de maneira ilegal intentou abrir unha destas explotacións ao pé da pedra da Cachucha, pero diante da denuncia da A. C. Adiante Soneira, paralizouse a iniciativa. No ano 2006, outra empresa retomou o proxecto da canteira contando co apoio expreso do alcalde de Vimianzo daquel momento, que logrou crear un clima favorable a esta iniciativa coa oferta de numerosos postos de traballo, os mesmos cantos de serea de sempre. A mobilización de numerosas asociacións e colectivos, que entre outras accións, convocaron a manifestación de Pasarela aos penedos, o 11 de xuño de 2006, lograron paralizar este novo intento de agresión e conseguiuse que os penedos fosen declarados Paisaxe Protexida en 2009.
O penúltimo intento de ataque grave sobre esta Costa do Solpor foi o do proxecto de apertura da mina de ouro de Corcoesto. O método utilizado sempre o mesmo, o ofrecemento de centos de postos de traballo aproveitando un momento de crise económica. A magnitude do proxecto era enorme. A súa superficie sería como a que ocuparían 400 campos de fútbol e para extraer unhas 34 tm de ouro, supoñería acumular uns 122 millóns de tm de entullos e utilizar miles de tm de produtos tóxicos e enormes balsas para depositar os residuos producidos. Unha auténtica loucura, que de chegarse a facer realidade, o impacto ambiental sería demoledor, e no caso de producirse un accidente nunha das balsas, arrasaría toda a desembocadura do Anllóns. Pero sorprendentemente esta desatinada iniciativa contou co beneplácito dalgúns alcaldes. Outra vez máis, asociacións e colectivos, co apoio dalgúns partidos políticos e sindicatos, conseguiron paralizar a que sería unha das maiores agresións que se cometerían contra a Costa da Morte.
Cando xa nos parecía que este tipo de atentados era cousa do pasado, aparecen os parques eólicos, que baixo o paraugas da produción de enerxías alternativas, parece que teñen preferencia para situárense onde lles pete, sen o máis mínimo respecto por aqueles espazos protexidos polo seu valor histórico ou natural. Estas iniciativas, promovidas por empresas multinacionais tan só buscan o lucro económico, sen interesarlles para nada o desenvolvemento do territorio no que implantan estes parques.
Deste xeito, os penedos de Pasarela e Traba volven de novo a seren ameazados coa instalación do parque eólico proxectado para o Monte Chan, a pesar de seren un espazo protexido. Diante deste novo intento de ataque a este parque temático natural dos penedos, ocórrensenos estas interrogantes: Vai permitir a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda da Xunta de Galicia semellante agresión? Permanecerán impasibles diante deste atentado, alcaldes o outras autoridades que presumen na Feira Internacional de Turismo (FITUR) das valiosas calidades naturais do territorio ao que representan? Tolerará o sector turístico da Costa da Morte, logo de promover un turismo verde, de contacto co medio natural, que se degrade un espazo singular como estes dos penedos? Agardamos que todos eles se mostren defensores desta causa ben xusta. Ou terán que ser de novo as asociacións e demais colectivos, é dicir, a sociedade civil, a que interveña para salvar, unha vez máis, os penedos de Pasarela e Traba?
Laxe e Vimianzo xuntos polos Penedos
Por primeira vez os concellos de Laxe e Vimianzo lanzan unha acción conxunta para poñer en valor e promover os Penedos de Pasarela e Traba. O primeiro paso será unha mesa redonda na que haberá representación política dos dous municipios e na que tamén participa o presidente do Seminario de Estudos Comarcais Xosé María Lema.
MESA REDONDA “UN IMPULSO Ó PLAN DE CONSERVACIÓN DOS PENEDOS DE PASARELA E TRABA”
Venres, 1 de xuño de 2018
Museo do Mar de Laxe, Rúa Pracer, s/n – 15117 – LAXE
PROGRAMA DO ACTO
20.00 h. RECEPCIÓN E BENVIDA
Sr. D. José Manuel Mouzo Castiñeira
Alcalde do Concello de Laxe
Sr. D. Xosé Manuel Pose Lema
Concelleiro de Comercio, Hostalería e Turismo de Laxe
Sr. D. Manuel Antelo Pazos
Alcalde do Concello de Vimianzo
Sr. D. Augusto Pérez Alberti
Catedrático de Xeografía
Sr. D. Xosé María Lema Suárez
Escritor e Historiador
Sr. D. Juan Ventura Lado
Xornalista da Voz de Galicia
20.02 h. PALABRAS DO SR. D. JOSÉ MANUEL MOUZO CASTIÑEIRA
20.04 h. PALABRAS DO SR. D. XOSÉ MANUEL POSE LEMA
20.06 h. INTERVENCIÓN DO SR. D. XOSÉ MARÍA LEMA SUÁREZ
Accións do Seminario de Estudos Comarcais ante a Paisaxe Protexida dos Penedos
20.16 h. PROXECCIÓN DO DOCUMENTAL “Os Penedos de Pasarela e Traba, a arte dos dedos
do tempo”
20.40 h. INTERVENCIÓN DO SR. D. JUAN VENTURA LADO
“Un repaso xornalístico á historia dos Penedos de Pasarela e Traba”
20.50 h. CONFERENCIA DO SR. D. AUGUSTO PÉREZ ALBERTI
“Da investigación á posta en valor dos recursos naturais. O caso dos Penedos de
Pasarela e Traba”
21.15 h. PALABRAS DO SR. D. MANUEL ANTELO PAZOS
“Os Penedos de Pasarela e Traba: situación actual e accións para o futuro”
21.25 h. FIN DO ACTO
Case dúas décadas do recoñecemento oficial da Terra de Soneira no Mapa Comarcal de Galicia (I)
Mapa da Terra de Soneira, cos seus tres concellos, parroquias e lugares (R.Mouzo en ‘A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte’, 2010)
O 20-10-96 o Gabinete de Planificación e Desenvolvemento Territorial da Xunta de Galicia, presidido por Andrés Precedo Ledo (catedrático de Xeografía da USC), presentara a súa proposta de Mapa Comarcal de Galicia, e nela ignorábase a Terra de Soneira, incluíndo o seu territorio, sen máis, na polo Gabinete denominada Comarca de Fisterra (co cal, unicamente se facía coincidir co Partido Xudicial de Corcubión, creado en 1833).
Deseño de Roberto Mouzo para reivindicar o recoñecemento oficial da Terra de Soneira (1997)
Mobilización popular inusual
Isto motivou unha mobilización popular inusual a favor do recoñecemento oficial da comarca. Por unanimidade, os plenos municipais dos concellos de Camariñas (alcalde Bautista Santos), de Vimianzo (Alejandro Rodríguez) e de Zas (Ernesto Rieiro) presentarían na Consellería de Presidencia da Xunta de Galicia alegacións a prol do recoñecemento oficial desta terra (sinónimo de comarca), acompañadas dun longo Informe histórico de quince folios e doutro xeográfico, elaborados por quen subscribe (o primeiro) e por Evaristo Dominguez (o segundo); os vimianceses Roberto Mouzo e Andrés Pose achegarían estudos cartográficos. Xunto cos concellos tamén presentaran alegacións unha vintena de asociacións culturais e veciñais e varios veciños a título individual.
O mural de Roberto Mouzo da Praza do Concello de Vimianzo (A Terra de Soneira, no corazón…
O finado Roberto Mouzo tamén fora autor dun gran mural pintado na parede dun edificio lindeiro coa Praza do Concello de Vimianzo, coa lenda “Terra de Soneira, terra milenaria” sobre as siluetas de tres significados monumentos soneiráns: o castelo de Vimianzo, a ponte de Brandomil e o faro do cabo Vilán. Estaría ben que se repintase este mural para o ano que vén, cando se cumpran os vinte anos. Para o 2017 tamén sería bo que os concellos de Vimianzo e Zas colocasen nas estradas de entrada á comarca (na C-552, na C-404 e na C-441) uns grandes letreiros dándolle a benvida ó viaxeiro á Terra de Soneira.
Quen subscribe, afeito como estaba a que a Administración autonómica fixese oídos xordos ás reivindicacións desta nosa marxinada zona, o certo é que non pensei que nos fixesen caso. Deste xeito, cando o 20 de febreiro de 1997 a prensa deu a noticia de que o Gabinete de Planificación aceptara as nosas alegacións, de tal xeito que a histórica Terra de Soneira quedara finalmente incluída dentro das 53 comarcas do Mapa Comarcal de Galicia, levei unha agradable sorpresa, pero tamén un bo anoxo, pois, coma os madianitas (aquel pobo bíblico, preguiceiro, que esperaba a que os hebreos tivesen as colleitas a punto para roubarllas), xa houbera quen se apuntara o éxito: un significado concelleiro do PP de Vimianzo, que adiantara a noticia engadindo que fora grazas ós seus “ímprobos esforzos” e influencias políticas. Así e todo, axiña quedou co cu ó aire, pois ninguén dera o máis mínimo creto ás súas afirmacións.
O Mapa Comarcal de Galicia publicaríase no Diario Oficial de Galicia (DOG) o 3 de abril de 1997, e desde aquela a Terra de Soneira figura con fachenda entre as 53 comarcas galegas. Mágoa que o propio goberno galego, impulsor do Mapa, nunca crese realmente na comarcalización e que non se lle dese contido político á comarca. ¿Como no se fai agora que tanto se fala da redución de concellos? ¿Que mellor cousa que mancomunar servizos comúns por comarcas, poñamos por caso? Na Terra de Soneira parece que os tres alcaldes actuais (Manuel V. Alonso de Camariñas, Manuel Antelo de Vimianzo e Manuel Muíño de Zas) algo intentaron, pero non sei se quedaría a cousa en auga de castañas. Sería un bo exemplo para todo Galicia se isto se lograse.
A festa polo recoñecemento oficial da comarca: os “Soneiráns de honra”
A festa polo recoñecemento oficial da comarca
Celebrouse na Praza do Concello de Vimianzo, e, segundo as crónicas, a ela asistiron unhas 400 persoas. Fora presidido polos tres alcaldes e presentado por Manuel Antelo Pazos (actual alcalde de Vimianzo), que empezara a súa intervención cun “¡Viva a Terra de Soneira!” para seguir dicindo que os sólidos argumentos presentados (históricos, xeográficos, cartográficos) botaran abaixo os argumentos dos autores do primeiro Mapa.
O momento máis emotivo fora cando se entregaran os pergamiños cos títulos de “Soneiráns de honra”: a Xosé Luís Acción (presidente da federación de asociacións de Zas), ós vimianceses Andrés Pose e Roberto Mouzo; ó zasense da Gándara Evaristo Domínguez e a quen subscribe. Tamén o recibira o escritor Manuel Rivas, que daquela residía na Irroa (Vimianzo), que o recibira de mans do alcalde Alejandro Rodríguez, quen adiantara que ía nomear a Rivas –que acababa de recibir o Premio Nacional de Literatura- fillo predilecto de Vimianzo (promesa que nunca se vería cumprida, quizais pola oposición do escritor a que os Penedos de Pasarela se convertesen nunha canteira).
Finalmente, e por sorpresa, os membros da organización tamén lle entregaron o pregamiño de “Soneirán de honra” ó muxián Moncho Gándara, concelleiro do BNG de Vimianzo, que fora o verdadeiro organizador na sombra do acto. Lembro que Moncho, coa súa flegma habitual, cando o foi recoller limitouse a dicir un lacónico “Moitas gracias”, sen máis requilorios. Moito teriamos outros que aprender del.
CONTINUAR LENDO (Parte II)
Case dúas décadas do recoñecemento oficial da Terra de Soneira no Mapa Comarcal de Galicia (II)
O recoñecemento oficial da Terra de Soneira non ía en contra da unidade afectiva desta rexión xeográfica “fisterrá” (no senso amplo da palabra), co cabo de Fisterra –universalmente coñecido- como mascarón de proa, que se deu en chamar Costa da Morte. Todos sabemos que esta foi unha denominación inventada por xornalistas hai pouco máis dun cento de anos, sen base histórica ningunha. A Costa da Morte non é unha comarca: é un ente ou rexión xeográfica integrada, polo menos, por estas comarcas naturais (e históricas): Bergantiños, Terra de Soneira, Terra de Nemancos (a Xunta cambioulle o nome antigo por Comarca de Fisterra) e tamén Xallas (e mesmo o concello de Carnota, que forma parte da Comarca de Muros). Sempre me estrañou que se aceptase sen máis a denominación de Comarca de Fisterra para a Terra de Nemancos, cos mesmos 1.100 anos de antigüidade documental que a Terra de Soneira.
A Terra de Soneira, unha das comarcas da Costa da Morte
As comarcas da Costa da Morte (R. Mouzo Lavandeira en ‘A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte’)
Aínda que poidamos caer no aforismo que empeza por “excusatio non petita…”, engadamos que daquela houbera quen nos acusara veladamente de “inventar” unha nova comarca. Nada máis lonxe da realidade. No noso longo Informe histórico de 15 folios demostramos que o nome de Terra de Soneira se viña utilizando polo menos desde había máis de mil anos (quizais desde a Prehistoria, pois a etimoloxía do nome, segundo os lingüistas, poida que proveña de *Sub Neria “a pé dos nerios, xunta ós nerios”; é dicir, que designaría un pobo da antigüidade que vivía ó lado dos nerios, habitantes estes da redonda dos cabos de Fisterra e de Touriñán).
Nos documentos en latín dos tempos medievais Soneira aparece coas formas Somnaria, Sonaria, Sunaria e Subnaria, pseudolatinismos que desembocarán nas formas Soneyra e Soneira. No ano 899 fálase do commisso de Sonaria (‘condado de Soneira’). E cómpre dicir que todo o actual concello de Laxe e a maior parte do de Cabana formaban parte da Soneira histórica. Soneira tamén aparece entre os arciprestados (comarcas eclesiásticas), xa desde polo menos o ano 1177.
A comarca nos documentos e na cartografía histórica
A ‘Tierra de Soneyra’ (con letras ben grandes) en ‘Il Regno de Galicia’ (1696), do italiano G. Cantelli da Vignola
Á Terra de Soneira histórica pertencía todo o territorio do actual concello de Laxe e a maior parte do de Cabana, hoxe bergantiñáns. Un documento en latín do ano 1095 indica que “Burnario [Borneiro] est in territorio Subnaria”; outro do 1105 precisa que “Condines” [Cundíns] está “in Sunaria”; no ano 1189 cítase a freguesía de Cesullas e un hospicio de Neaño: “Cesulles et infantaticum de Neanio quos est in terra de Soneyra”; no 1334 a freguesía de San Pedro de Nantón tamén estaba “en terra de Soneyra”. Finalmente, xa dando un salto no tempo, a principios do séc. XVII, o frade A. Yepes, ne súa Crónica de la Orden de San Benito (Valladolid 1613-1615), fai constar que a freguesía de Santo Antoíño de Baíñas –que xeograficamente xa está na vertente do río Xallas- “era monasterio en Tierra de Soneira”.
No tocante á cartografía, os mapas do reino de Galicia a partir do séc. XVI non deixan de citar a Terra de Soneira, e con caracteres ben grandes, igualándo ás comarcas máis coñecidas de Galicia como «Tierra Deça», «Tierra de Ulloa», «Comarca de Lemos» etc.: a Descripción del Reyno de Galizia de F. Fer. Ojea (Anveres, 1598). Nestes mapas vese como o territorio soneirán era maior có actual, seguramente porque se fai coincidir co territorio da Xurisdición de Vimianzo, dos condes de Altamira.
Co nome de Gallaecia Regnum aparece outra mapa de F. Fer. Ojea de 1634, no que a extensión de Soneira é semellante á anterior e, o que son as cousas, nel o topónimo «Vergantiños» -ó igual que «Xallas»- semella unha aldea máis de Soneira; en troques, «Nemancos» é recoñecido como «Terra»
Quizais o mapa onde se amose con máis claridade a importancia da entidade comarca soneirá e a súa extensión fose Il Regno de Galicia (1696), do italiano G. Cantelli da Vignola.
No mapa do francés N. de Fer, Le Royaume de Galice. Province d’Espagne (1705), a «Tierra de Soneyra» é unha das dúas únicas comarcas galegas que se rexistran. E no mpa de I.B. Nolin e T. Rousseau titulado Le Royaume de Galice divisé en plusiers Territoires et les Asturies divisées en Asturie d’Oviedo et de Santillana (París 1762) o nome de «Tierra de Soneyra» vén con caracteres xigantescos, á altura de bisbarras tan famosas como a Liébana cántabra (téñase en conta o amplitude do mapa: de Galicia ó País Vasco).
Hai outros mapas máis, que detallamos na obra colectiva A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte (2010), entre eles o de Tomás López (1784) e, como non, a famosa Carta Geométrica de Galicia de Domingo Fontán (1834), quen, por certo, iniciara unha das primeiras medicións no pazo de Follente (Zas) en 1821 (véxase a recente obra Fontán, de Marcos Calveiro, Premio de Narrativa Breve Repsol 2015).
A obra A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte (2010)
Portada do libro colectivo ‘A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte’ (2010)
No noso libro colectivo (de Evaristo Domínguez, Xan Fernández Carrera, R. Mouzo, Xosé Mª Rei Lema e quen subscribe) A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte (Edicións Xerais, Vigo, 2010) introducimos nas primeiras páxinas todos estes documentos históricos, e tamén mapas. Esta obra fora cualificada polo editor, Manuell Bragado, un exemplo que se debía seguir en todas as comarcas de Galicia, pois constituía un estudo completísimo (mesmo se introducen temas pouco habituais coma os apelidos máis frecuentes, as particularidades lingüísticas, as asociacións culturais e deportivas…). “Se todas as comarcas tivesen un estudo tan completo coma este –dixera o editor na presentación en Baio e Vimianzo- Galicia sería outra”.
Non obstante, temos que confesar que foi outra das nosas (polo menos miñas) frustracións persoais, pois tivo pouca repercusión e escaso éxito de vendas, segundo a editorial, pois nin sequera as tres corporacións municipais lle prestaron moita atención. Quen si lla prestou foi o IES Terra de Soneira de Vimianzo que a instituíu como agasallo para conferenciantes e visitantes ilustres ó centro. Xa só por iso valeu a pena o esforzo.