Manuel Vilar: «É unha atrocidade que faros como o de Vilán ou o de Fisterra estean pechados»
Entrevista en La Voz de Galicia
O histórico faro do cabo Vilán (Camariñas), o primeiro que funcionou con electricidade de toda España e un dos puntos máis visitados da Costa da Morte, corre o risco de pechar as súas portas ao público. A asociación de empresarios, que levaba varios anos xestionándoo, reuniuse a última hora da tarde de onte para decidir se continuarán ou non con este labor, iniciado en 2008 pola entidade Neria. Naquel proceso tivo unha destacada participación o actual director do Museo do Pobo Galego, Manuel Vilar Álvarez (Muxía, 1957), que colaborou na musealización do espazo.
—Como ve a posibilidade de que o faro do Cabo Vilán poida pechar?
—Deberían estar abertos o Vilán, o de Touriñán, o de Fisterra… Que estean pechados paréceme un atentado á nosa dignidade, unha atrocidade.
—O de Camariñas ten, ademais, ese aliciente de ter sido o primeiro electrificado de España.
—Así é, e destaca tamén por moitas outras cousas: a súa arquitectura, a súa beleza, o granito rosáceo que hai alí… É un referente non só marítimo ou cultural, senón tamén social e ten un valor que vai máis aló do que é o propio edificio do faro.
BASILIO BELLO
—Como cre que deberían xestionarse estes espazos? Os empresarios piden máis implicación das Administracións públicas.
—Considero que, de estar aberto, un faro como o do Vilán debería ter uns ingresos mínimos para cubrir polo menos unha parte dos custos, xa non digo o 100 %. Por outra banda, a Autoridade Portuaria, propietaria do inmoble, creo que tamén ten moito que dicir ao respecto, como o resto de Administracións. Pechando o faro Vilán perdemos todos, tamén o Concello, que queda sen ese recurso turístico.
—Tense falado moito de cobrar polo patrimonio, pero parece que iso non chega a calar aquí.
—Abrir a porta ten un custo, e como visitantes creo que teriamos que contribuír a manter eses espazos. Creo que non debe entenderse como un negocio, iso si, pero polo menos facer un pequeno aporte. Está ben que a Administración axude, pero isto é un esforzo colectivo.
—Vilán abriu no 2008 da man da asociación Neria e vostede estivo moi implicado na musealización.
—Non do deseño, pero si me encarguei dos contidos. O esencial era fomentar que a xente puidese acceder ao edificio, e despois no que nos centramos foi na historia dos faros de Costa da Morte, especialmente no de Camariñas.
—O funcionamento destas torres tamén pode xerar moito interese.
—Sen dúbida, aínda que agora os aparellos están moi modernizados. Outra cousa que si que se podería facer é permitir a subida á torre, ata a lámpada. Eu fíxeno en Estados Unidos e creo que sería un gran atractivo. Habería que controlalo, por suposto, pero sería moi interesante poder subir e que un fareiro ou un experto proporcionase unha explicación, contase as historias vinculadas ao lugar… O problema é que neste aspecto chocamos coa Administración, que cumpre coa normativa, pero de maneira demasiado fría moitas veces.
—Hai xa 20 anos que, xunto con Xosé María Lema, lanzou «Os faros da Costa da Morte», coa que contribuíron á posta en valor destes espazos.
—Si, foi no 2001 e creo que foi a primeira de Galicia dese tipo. Despois viñeron outras publicacións, máis completas e académicas, pero a nosa era puramente de divulgación, para a posta en valor desas torres. Nela contamos as características técnicas deses doce faros elixidos [Sisargas, Nariga, Roncudo, Laxe, Vilán, A Barca, Touriñán, Fisterra, Cabo Cee, Lobeiras, Lariño e Monte Louro], pero tamén as historias e o desleixo que en moitos casos tiveron as Administracións con eles.
—Parece que marcha ben o proxecto para reabrir o de Fisterra.
—Ao faro de Fisterra hai que sumarlle o valor que lle dá o entorno no que está situado, cheo de simbolismo. Non obstante, ten un problema que o de Vilán non tivo, e é que non se conservou o material que foi quedando en desuso co paso dos anos.
—Que opina do aproveitamento turístico destes espazos por parte da iniciativa privada?
—O de Lariño e o de Illa Pancha aínda non tiven ocasión de visitalos, pero creo que o propósito que agora se lle dá ao Semáforo de Fisterra é, dende logo, moito mellor que o que tiña antes, que era marxinal. Non se trata de que todos pasen a ser hoteis, pero considero que o ideal sería combinar iniciativa privada e pública en función do lugar que se trate. O que está claro, iso si, é que é necesario un plan estratéxico para toda a zona. Hai que saber o que se quere facer con cada un: que o de Fisterra leve tanto tempo pechado paréceme un crime, por exemplo: é como dicirlle ao visitante ‘dea media volta e lárguese’. O de Touriñán, no Concello de Muxía, ten tamén moito valor e debería ser outro centro de referencia.
A escasa valoración dos faros da Costa da Morte
Artigo de Xosé María Lema, presidente do SEMESCOM.
O 29-06-2001, nunha das salas abertas no edificio do faro de Fisterra, Manuel Vilar —actual director do Museo do Pobo Galego— e mais eu presentabamos o libro Os faros da Costa da Morte (Galicia), editado por Neria. Foi pioneiro na posta en valor dos faros como un dos patrimonios identitarios deste territorio e para promover o seu aproveitamento cultural e turístico. Presidira o acto o daquela presidente da Autoridade Portuaria da Coruña, Antonio Couceiro, a quen lle solicitamos que non só se abrise ó público o edificio, senón que en horas diúrnas se permitise o acceso de visitantes á torre para poder ver a estrutura e a maquinaria. Comprometeuse a facelo. Hoxe o edificio do faro fisterrán leva cinco anos fechado sen outro aproveitamento durante o día (outra cousa é pola noite, claro) que servir de fito simbólico da fin da terra; nin sequera está aberta a sala onde se presentara o libro. Pasaron vinte anos e andamos de recú, cara a atrás.
Houbo raiolas de esperanza, como cando se inaugurou no edificio do Vilán un Centro de Interpretación dos Faros (2008), un pequeno pero valioso museo que nos permitiu entender o mundo dos sinais marítimos e ver a maquinaria do primeiro faro electrificado de España, xa de por si un gran reclamo. Foi tamén bo que a Asociación de Empresarios de Camariñas o mantivese aberto e con actividades, como lembraba a súa presidenta en La Voz (Edición do 27-01-22).
Agora recibimos a noticia de que a Autoridade Portuaria da Coruña vai fechar o edificio do faro de Camariñas. Que diferenza con respecto ó que se fai en boa parte de Europa! En 2011 visitamos o do cabo Lizard, en Cornualles, o máis meridional da Gran Bretaña. Un faro moi modesto pero moi ben aproveitado para o turismo que xa daquela contaba cun centro de recepción con publicacións sobre Cornualles e obxectos artesanais córnicos. Mesmo se podía subir á torre, pagando entrada, como é lóxico.
En Inglaterra os faros dependen da Trinity House, organismo que hoxe ten abertos sete deles ós visitantes. Todos contan cun Visitor Centre que convidan a entrar: «Visite un dos sete centros que abrimos ó público e experimente por si mesmo os lugares espectaculares dos que gozaban os fareiros», traducimos do seu web. Danlle tanto valor os ingleses ó mundo dos faros que existe unha asociación de torreiros (https://alk.org.uk/) que se ofrece como guía e anuncia eventos periódicos.
Danlle valor en todas partes menos aquí. Ignoramos de quen é a culpa de que o de Fisterra leve un lustro fechado e o de Camariñas vaia por ese camiño. Non se comprende que aínda non haxa un proxecto oficial para un aproveitamento de todo tipo (didáctico, cultural, turístico…) para estes dous faros de primeira orde universalmente coñecidos. As Administracións deberan implicarse. No do Vilán dérase o paso para abrir un museo, de momento único, que servía para explicar o mundo fareiro, os naufraxios, a navegación… Que vai pasar con el? A defensa e posta en valor dos faros non só atinxe ós concellos nos que se sitúan, senón a toda Costa da Morte.
Entrevista a Augusto Pérez-Alberti: «Os Penedos de Pasarela son un lugar único a nivel internacional»
O catedrático de Xeografía Física Augusto Pérez-Alberti foi entrevistado por La Voz de Galicia este domingo 21 de marzo.
Novo ataque á Costa da Morte
Xan Fernández Carrera
A Costa da Morte, moitas veces idealizada como un territorio virxe, mítico ou incluso lendario, con espazos naturais de gran valor paisaxístico e ecolóxico, durante a historia recente leva sufrido graves agresións que deixaron profundas feridas na súa pel.
Estes ataques producíronse tanto por mar coma por terra. Os do mar con produtos tóxicos como no afundimento do Casón en 1987 ou en forma de marea negra coma a do Prestige, do ano 2002, que lle afectou a todo o noso litoral.
As agresións por terra foron maiores en número e máis continuadas. Nos anos sesenta do pasado século, en plena vaga da construción de encoros, será o río Xallas o que sufra máis o impacto, pois no seu curso levantáronse varias represas, que ademais de anegar aldeas e terras de cultivo, contribuíron á desaparición de especies de pesca autóctonas. Máis tamén nos privaron de poder gozar dunha das fervenzas máis espectaculares, a do Ézaro, un dos maiores atractivos desta rexión costeira.
Por estes anos sesenta tamén comeza a plantación indiscriminada de eucalipto, que continúa aínda nos tempos actuais, sen respectar ningún tipo de solo, nin tan sequera o de uso agrícola. Na década seguinte, intentouse instalar unha planta de celulosa nada menos que en pleno esteiro do Anllóns. Os terreos para súa construción xa foran adquiridos, e tan só a mobilización da sociedade civil que culminaría na gran manifestación de Ponteceso do 28 de febreiro de 1976 impediu este aberrante proxecto.
Anos máis tarde, a finais do século XX e comezos do seguinte, principiou a febre das piscifactorías e das canteiras que tamén nos afectou. Para a construción das piscifactorías non servía calquera lugar da costa, senón que se elixiron espazos de alto valor natural e paisaxístico como foron o cabo Vilán e o cabo Touriñán. No primeiro instalouse unha baixo a oferta de crear máis de 70 postos de traballo, que despois serían menos dunha terceira parte. Curiosamente esta piscifactoría, tal como foi denunciado por unha asociación ecoloxista, estivo máis de cinco anos sen permiso de vertidos, cando o debería ter antes de iniciar a actividade. A súa construción deixou un notable impacto nun dos lugares máis senlleiros desta nosa costa.
O proxecto de Pescanova para construír a piscifactoría do cabo Touriñán era moito máis ambicioso, pois chegaría a ocupar uns 357.000 m2, co cal outro dos salientables espazos naturais quedaría gravemente danado con esta magna obra. O impacto ambiental realizado pola propia empresa promotora recoñecía unha afección crítica para os bancos marisqueiros, especialmente o do percebe e para a paisaxe, pero a pesar deste adverso informe, o goberno da Xunta aprobaría igual a iniciativa. Unha vez máis a mobilización cidadá, conseguiría botar abaixo o proxecto, de boa nos libramos, que de ir adiante, actualmente teríamos un verdadeiro mostro de cemento en abandono.
Por estes mesmos anos chegou tamén o andazo da apertura de canteiras, debido ao auxe da construción. A infección chegaría ata a paraxe singular dos penedos de Pasarela e Traba de Laxe. Unha empresa de maneira ilegal intentou abrir unha destas explotacións ao pé da pedra da Cachucha, pero diante da denuncia da A. C. Adiante Soneira, paralizouse a iniciativa. No ano 2006, outra empresa retomou o proxecto da canteira contando co apoio expreso do alcalde de Vimianzo daquel momento, que logrou crear un clima favorable a esta iniciativa coa oferta de numerosos postos de traballo, os mesmos cantos de serea de sempre. A mobilización de numerosas asociacións e colectivos, que entre outras accións, convocaron a manifestación de Pasarela aos penedos, o 11 de xuño de 2006, lograron paralizar este novo intento de agresión e conseguiuse que os penedos fosen declarados Paisaxe Protexida en 2009.
O penúltimo intento de ataque grave sobre esta Costa do Solpor foi o do proxecto de apertura da mina de ouro de Corcoesto. O método utilizado sempre o mesmo, o ofrecemento de centos de postos de traballo aproveitando un momento de crise económica. A magnitude do proxecto era enorme. A súa superficie sería como a que ocuparían 400 campos de fútbol e para extraer unhas 34 tm de ouro, supoñería acumular uns 122 millóns de tm de entullos e utilizar miles de tm de produtos tóxicos e enormes balsas para depositar os residuos producidos. Unha auténtica loucura, que de chegarse a facer realidade, o impacto ambiental sería demoledor, e no caso de producirse un accidente nunha das balsas, arrasaría toda a desembocadura do Anllóns. Pero sorprendentemente esta desatinada iniciativa contou co beneplácito dalgúns alcaldes. Outra vez máis, asociacións e colectivos, co apoio dalgúns partidos políticos e sindicatos, conseguiron paralizar a que sería unha das maiores agresións que se cometerían contra a Costa da Morte.
Cando xa nos parecía que este tipo de atentados era cousa do pasado, aparecen os parques eólicos, que baixo o paraugas da produción de enerxías alternativas, parece que teñen preferencia para situárense onde lles pete, sen o máis mínimo respecto por aqueles espazos protexidos polo seu valor histórico ou natural. Estas iniciativas, promovidas por empresas multinacionais tan só buscan o lucro económico, sen interesarlles para nada o desenvolvemento do territorio no que implantan estes parques.
Deste xeito, os penedos de Pasarela e Traba volven de novo a seren ameazados coa instalación do parque eólico proxectado para o Monte Chan, a pesar de seren un espazo protexido. Diante deste novo intento de ataque a este parque temático natural dos penedos, ocórrensenos estas interrogantes: Vai permitir a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda da Xunta de Galicia semellante agresión? Permanecerán impasibles diante deste atentado, alcaldes o outras autoridades que presumen na Feira Internacional de Turismo (FITUR) das valiosas calidades naturais do territorio ao que representan? Tolerará o sector turístico da Costa da Morte, logo de promover un turismo verde, de contacto co medio natural, que se degrade un espazo singular como estes dos penedos? Agardamos que todos eles se mostren defensores desta causa ben xusta. Ou terán que ser de novo as asociacións e demais colectivos, é dicir, a sociedade civil, a que interveña para salvar, unha vez máis, os penedos de Pasarela e Traba?
Presentamos alegacións contra o Parque eólico de Berdoias
A Asociación Parroquial de Berdoias (Vimianzo), a Asociación cultural Colectivo A Rula e o Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte presentamos alegacións conxuntas contra o proxecto para o Parque Eólico de Berdoias e da súa infraestrutura de Evacuación (LAAT) promovido pola sociedade Iberdrola Renovables Galicia S.A.
No seu Documento Inicial, a empresa de enerxía eólica non recolle algúns dos elementos patrimoniais máis destacados da parroquia, como os conxuntos de petróglifos do Pedrouzo. Ademais este Parque terá un impacto severo en determinados bens, en especial para o patrimonio arqueolóxico da parroquia como o dolmen da Casota (Ben de Interese Cultural), a mámoa de Freáns e as dúas estacións de arte rupestre do Outeiro do Pedrouzo. Ademais, a proximidade excesiva da LAAT de Evacuación ao núcleo de Santa Cristiña e o seu patrimonio; así como a proximidade – nalgún caso interferencias- de diferentes tramos do Parque Eólico proxectado con rutas culturais como o Vieiro Fidalgo, o Camiño de Santiago a Muxía (por Brandomil) ou a Vía Mariana de Braga a Muxía.
Nas alegacións presentamos as seguintes conclusións:
- Salientamos a relevancia que desde o punto de vista histórico e do patrimonio cultural ten esta zona afectada polo proxecto de construcción do parque eólico promovido por Iberdrola.
- Cuestionamos a ausencia no proxecto de varios bens culturais catalogados e non catalogados e a falta dun estudo de campo en maior profundidade da zona afectada. Como sinalamos, algúns deles sufrirían un impacto severo de continuar adiante este proxecto.
- É esencial unha protección integral da zona polo elevado número de bens culturais que presenta. Os xacementos arqueolóxicos e os diferentes bens etnolóxicos e naturais deste lugar deben ser considerados e valorados conxuntamente, non como elementos illados. A presenza na parroquia de até tres vieiros/rutas de carácter cultural testemuña este singular valor etnográfico, histórico, arquitectónico e antropolóxico vinculados ás formas de vida e cultura tradicional galega que debemos preservar sen alteracións que desvirtúen este contexto.
A Casota de noite. Foto: Colectivo A Rula
Consecuentemente, reclamamos a inclusión de todos os elementos culturais referidos nas alegacións e a modificación do proxecto para preservar a zona no seu contexto.
Artigos de Moncho Gándara sobre o patrimonio da parroquia:
Tesouros de Berdoias: https://www.quepasanacosta.gal/tags/tesouros-berdoias
Petróglifos de Berdoias: https://www.quepasanacosta.gal/articulo/vimianzo/tesouros-berdoias-xxvi-prehistoria-petroglifos/20210213100541124978.html
Presentación en Berdoias do primeiro libro do Colectivo A Rula
Se se fala de petróglifos en Galicia, é imprescindible falar do Colectivo A Rula. Unha asociación que mudou radicalmente a visión que se tiña da arte rupestre galega, especialmente na Terra de Santiago. O descubrimento de numerosos novos gravados, a divulgación e protección deste patrimonio fixeron da Rula un referente fundamental no país.
É, pois, motivo de alegría ver como sae á luz a súa primeira publicación Na espiral dos círculos concéntricos. Un repaso en máis de 400 páxinas pola arte rupestre galega a través dos seus pasos e achegas. Nesta viaxe non faltan referencias á Costa da Morte, dúas delas na parroquia vimiancesa de Berdoais.
Precisamente esta será a primeira parada deste libro por estas terras, nun acto promovido polo SEMESCOM e pola Asociación Parroquial de Berdoias. A presentación terá lugar o sábado 17 de outubro nun lugar especial, tamén circular, a Eira do Carmelo. Desde aquí agradecemos ao propietario a súa amabilidade por cedernos este fantástico auditorio ao aire libre cargado de historia.
Presentación de Na espiral dos círculos concéntricos do Colectivo A Rula
Lugar: Eira do Carmelo en Berdoias – Vimianzo (ao lado da Escola)
Hora: 19h30
Prégase poñerse en contacto coa Asociación Parroquial de Berdoias para confirmar asistencia e non superar a capacidade máxima permitida para actos culturais como medida de prevención fronte á covid-19.
Texto recollido do facebook do Colectivo A Rula:
“As aldeas de Berdoias e Boallo (Vimianzo) protagonizan dous capítulos do noso novo libro polo que esta presentación “enxebre e diferente” serve para render tributo a dous lugares que conservan un legado cultural único.
Patrimonio relixioso, arqueolóxico e etnolóxico que agroman en cada recuncho destas aldeas da terra de Soneira hoxe unidas polo chamado “vieiro fidalgo”, axeitado nome que lembra a fonda pegada da familia Lema de orixe fidalga nestes lares. Porén, é a veciñanza desta parroquia o seu verdadeiro tesouro, fomos testemuñas disto en dúas xeiras nocturnas inesquecibles, a primeira, nunha chuviosa noite de Berdoias ó son das coplas de Carmen de Limideiro, e a segunda, un noite estival en Boallo na que aínda lembramos as lendas e contos narradas polos/as veciños/as da contorna sobre a ponte centenaria do río Castro. Esa mesma veciñanza que trata agora de rescatar do esquecemento a súa historia e o seu patrimonio como vía para frear o seu abandono.
Será un pracer e unha honra compartir de novo experiencias culturais e de vida con todas/os vós neste novo encontro e falarvos do patrimonio arqueolóxico destas aldeas. E será tamén, unha boa ocasión para sacar dos arquivos da Rula novas e vellas historias das pedras labradas na paisaxe da Terra de Soneira. Estades convidados!.
Agradecer finalmente á Asociación Parroquial de Berdoias e o SEMESCOM o convite e a organización desta actividade.”
Sobre o libro «O río Anllóns. Arteria principal de Bergantiños», unha obra enciclopédica de moito mérito
Xosé María Lema, presidente do SEMESCOM
Con certo atraso polo da pandemia por fin teño nas miñas mans o libro O río Anllóns, arteria principal de Bergantiños, da autoría de Fernando Cabeza Quiles, Evaristo Domínguez Rial, Xan X. Fernández Carrera, Antón García Losada e Luís Giadás Álvarez, todos membros do Instituto de Estudios Bergantiñáns (IEB), que o publica coa axuda dos Concellos de Carballo, Coristanco, A Laracha e Ponteceso.
Trátase dunha obra verdadeiramente enciclopédica na que se abarca todo o relativo a esta arteria fluvial identificada coa comarca de Bergantiños. Tras o limiar do escritor coristanqués Xosé Antonio Andrade, os autores manifestan o seu propósito de realizar «un estudo integral do río coa finalidade de achegar un maior coñecemento sobre el e espertar na poboación maior conciencia cara á súa conservación».
Consta de oito capítulos. O primeiro trata das diferentes denominacións que o río tivo ó longo da historia: río de Cesso, Discesso ou Decesso, ata as máis recentes de Allóns -ou a castelanizada Allones- ata chegar á actual de Anllóns.
Ata tres nomes
Para Carré Aldao (c. 1928) mesmo podía ter tres nomes: «Río Grande, Anllóns o Canduas». No noso libro anterior -tamén colectivo- sobre o río do Porto (2019) non nos dabamos explicado como ó gran colector das augas da Terra de Soneira lle impuxeran oficialmente, a partir dos anos sesenta do pasado século, o aséptico nome de «río Grande», cando está documentado «río do Porto» desde hai máis de 250 anos, polo menos desde 1764 (José Cornide), denominación que usaron xeógrafos da categoría de Domingo Fontán (1834) e Otero Pedrayo (a partir de 1920).
«Ríos grandes son todos os considerados principais para distinguilos dos ríos afluentes», advertiamos no noso libro, e a proba témola agora coa denominación popular -esta si- e semioficial de «río Grande» para un dos ramais do curso alto do Anllóns, que lles serviu ós autores para identificar o ramal primixenio: o que ten o seu nacemento no extremo oriental da serra de Montemaior (Soandres).
No capítulo segundo recóllense as descricións históricas do século XIX e do XX, de xeógrafos coma Otero Pedrayo, Río Barja, Pérez Alberti e, sobre todo, a exhaustiva do bergantiñán Salvador Parga Pondal na súa tese de 1950.
O capítulo terceiro dedícase integramente á personificación literaria do río nos poemas de Eduardo Pondal. O cuarto céntrase no estudo do seu curso en relación co resto da rede hidrográfica galega, coa subcunca da Costa da Morte e coa propia rede, na que se destaca o seu carácter disimétrico, xa que os afluentes da esquerda son máis longos e caudalosos cós da dereita (de aí a dificultade de concretar o ramal principal).
Por 29 parroquias
No quinto descríbese o río por cada unha das parroquias polas que pasa (29); un apartado moi extenso e ilustrativo no que se informa dos muíños, pontes, vilas, castros, torres, pazos, igrexas ou ermidas. O capítulo sexto é para os espazos naturais e o sétimo para a análise da hidronimia e a toponimia relacionada. Remátase cun estudo sobre a calidade das augas asinado por un grupo de científicas colaboradoras.
Convén ir lendo de vagar, dada a súa extensión (341 páxinas), esta ambiciosa obra ilustrada con múltiples fotografías e mapas a toda cor, dedicada ó gran colector das augas bergantiñás, o sexto río galego en lonxitude (71,46 km) tras o Miño, Ulla, Tambre, Eo e Eume.
Énchenos de satisfacción que en dous anos se publicasen dúas obras divulgativas de dous ríos do ámbito da Costa da Morte. Seguimos sendo pioneiros. A ver se hai quen se anime cos outros dous que faltan: o curto -pero ás veces impetuoso- río Castro da Terra de Nemancos, e o Xallas que tanta historia real ou lendaria recadou no seu curso de 64,5 km; o senlleiro río que non forma ría por desembocar en fervenza, a máis famosa de Galicia.
Novos petróglifos en Vimianzo grazas ao traballo dun rapaz da vila soneirá
O concello de Vimianzo incorpora novas manifestacións de arte rupestre ao seu catálogo patrimonial. Os descubrimentos de petróglifos en Vimianzo son relativamente recentes, salvando o caso da Pedra dos Letreiros de Carnés (hoxe destruídos) e os máis coñecidos son os do Pedrouzo e de Boallo, ambos na parroquia de Berdoias.
Nesta ocasión, por primeira vez catalóganse petróglifos nas parroquias de Vimianzo e Cambeda, moi próximos ademais á capital municipal. E se a noticia da descuberta xa é para sorprenderse, aínda enche de orgullo e alegría que sexa un rapaz novo, David Roget, que recén terminou agora o bacharelato quen se aventura polos montes a investigar e a preocuparse polo patrimonio cultural.
Deixamos ligazón á noticia completa recollida en La Voz de Galicia, edición Carballo.
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/vimianzo/2020/08/30/brillante-estudiante-descubre-diez-estaciones-petroglifos-vimianzo/0003_202008C30C3991.htm?fbclid=IwAR1CZi7sQMfDRels1rPpFUXSx3Sxur8us9XAtr8VAq-pm0pMLaOB8DFytxE
Un novo libro sobre Moraime
O magnífico conxunto histórico de Moraime contará cunha nova obra monográfica sobre o seu pasado como mosteiro e mesmo como vila romana e lugar de enterramentos altomedievais.
Xan Fernández é o autor de “Moraime, centro histórico da Costa da Morte” que vén de publicar a Deputación da Coruña. A presentación terá lugar na propia igrexa de San Xiao de Moraime o sábado 15 de agosto ás 20h. Intervirán o deputado de Cultura da Deputación da Coruña Xurxo Couto, o historiador e antropólogo Manuel Vilar, e o propio autor do libro.
Zas, unha potencia en patrimonio e natureza
En novembro de 2016, por iniciativa do exconcelleiro de Cultura de Zas, Manuel García Velo, Lito, empezamos Zas polo miúdo, un estudo das dezaseis parroquias do municipio que fomos publicando mensualmente en www.concellodezas.org. En maio de 2020 contabilizábanse máis de dez mil visitas. O Concello e a Deputación van sacalo á luz tamén en formato libro, co cal confiamos en que se poña aínda máis en valor o rico patrimonio do municipio (arqueolóxico, artístico, histórico e natural) e que se aproveite tanto por parte das Administracións coma dos particulares.
As parroquias rurais teñen sempre algo que ver, empezando polas igrexas e as ermidas, pois cada unha delas -ademais de seren centros de culto- tamén son pequenos museos artísticos que gardan retablos e imaxes de máis de douscentos anos na súa maior parte. Sirvan como mostra uns artigos que publicamos en La Voz no mes de xuño sobre o santuario do Briño e as igrexas de Traba, Brandoñas, Roma e Meanos.
O territorio de Zas, delimitado nos despachos oficiais en 1836 dun xeito moi arbitrario, é unha especie de fuso alongado de norte a sur, do curso alto e medio do río do Porto á beira dereita do Xallas, que trouxo como consecuencia que entre os veciños das parroquias setentrionais e os das meridionais non houbese case ningunha relación e coñecemento durante décadas. A apertura dunha estrada que comunicase o norte co sur aínda data de case onte mesmo, pois aínda se rematou de asfaltar en 1973.
Dada esta dificultade xeográfica pode ser un tanto difícil para o Concello promover actividades que interesen por igual ás dezaseis parroquias.
Tres núcleos básicos
Polo tanto, propoñemos que se conformen tres núcleos -un no norte, outro no centro e outro no sur- para potenciar o máis sobranceiro de cada un. O núcleo do norte debería ter como centro O Allo, o principal espazo monumental do municipio; a visita ó musealizado primeiro pazo galego atrae multitude de visitantes, que tamén adoitan ver a igrexa renacentista e mesmo a fonte barroca do souto, o cruceiro do adro e o novo cemiterio. As visitas mesmo se incrementaron nos últimos anos coa programación de verán do Concello, con visitas teatralizadas, simposios histórico-artísticos e exposicións (coma a do naturalista Víctor López Seoane).
Desde O Allo pódense organizar percorridos polas parroquias próximas: San Cremenzo, Lamas -esta cunha igrexa de orixe gótica e a anta de Pedra Moura de Pedra Vixía (á que cumpriría, dunha vez por todas, prestarlle máis atención)- e, sobre todo, Baio, a parroquia de maior poboación. Aquí téñense feito percorridos urbanos para falar dos seus numerosos persoeiros (Labarta Pose, os irmáns Romero Lema, o escultor Martínez Ribera, o músico Martínez Posse, o bispo Romero Pose…), da historia da construción das escolas Agra Regueiro -un mestre que loitou pola escolarización das nenas- e das dúas igrexas, a nova e a vella. Dun tempo a esta parte espertaron grande interese en Baio os paseos fluviais, nos que cómpre destacar o traballo das asociacións A Fonte de Fornelos e Tabeirón de Baio, que restauraron muíños centenarios e sinalizaron os principais puntos. A Pedra Vixía e A Carballeira son áreas naturais idílicas.
O centro natural do núcleo intermedio é Zas. A capital municipal xa viña sendo o punto de partida para a cada vez máis concorrida Ruta dos Pazos (Romelle, As Hedreiras, Follente, tamén O Allo…) e tamén o pode ser para ver as igrexas da súa contorna (Santo Adrián, Loroño, Vilar, Mira, Carreira e Gándara), pois nalgunhas hai interesantes obras arquitectónicas, retablísticas e escultóricas, sobre todo nas dúas primeiras e na da capital municipal.
Zas tamén é o punto de partida para as rutas de sendeirismo ó curso alto do río do Porto, coas espectaculares fervenzas do Rabiñoso e de Budián, ambas as dúas integradas na Ruta da Auga deseñada para a que a Xunta acaba de aprobar en xuño unha achega de 20.000 euros para a súa homologación, sinalización e posta en valor, visita que se pode completar coa subida ó Bico de Meda, a mellor atalaia das paisaxes soneirás, bergantiñás e xalleiras. Por outra parte, é obriga inescusable seguir dándolle continuidade á Festa da Carballeira, de renome internacional e declarada de interese turístico de Galicia.
Brandomil, un espazo romanizado con fonda carga poética e histórica
O núcleo da zona sur, conformado polas parroquias de Roma, Meanos, Muíño, Brandoñas e Brandomil, é obvio que o seu centro debería estar nesta última, dado o seu renome. Brandomil, ademais de ser punto de partida para as visitas ás igrexas destas parroquias meridionais, tamén debe selo para acceder á Arca da Piosa, monumento megalítico tan importante coma o de Dombate, pois nel situou Pondal a tumba do valente Brandomil. Sería ideal adquirir o anaco de monte onde se atopa e acondicionar a súa perfecta mámoa, que mesmo asombrara a Charles Le Roux -que fora director xeral de Patrimonio da Bretaña francesa- cando celebramos o SEMESCOM celebrou o I Simposio de Megalitismo en 2006.
En Brandomil para cada vez máis xente en canto descobre a maxestosa Ponte Vella, pero, despois non ve máis nada e continúa o seu camiño. E algo hai que facer para poñer en valor o que está considerado desde 2008 o cuarto asentamento romano máis importante da provincia da Coruña. O documental de Manuel Rial Brandomil, vila romana a carón do Xallas (2019), producido pola Fundación Brandomil, demostrou o interese da veciñanza por que se coñeza o pasado romano da súa parroquia.
Sería imperdoable non aproveitar este positivo estado de ánimo veciñal e continuar, ano a ano coas escavacións da calzada romana que o verán pasado iniciara o arqueólogo xalleiro Lino Gorgoso. Por estar esta calzada nun camiño público abandonado, penso que se aforran trámites burocráticos. Unha vez ó descuberto -coas debidas proteccións- sería o único tramo de calzada romana de toda a Costa da Morte; un bo atractivo para os peregrinos xacobeos e da Ruta Mariana que tomaron este roteiro atraídos pola monumentalidade da Ponte Vella. Outro dos obxectivos a curto ou a medio prazo sería conseguir un local axeitado como centro de interpretación do Brandomil romano (Grandimirum?), que tamén podería servir de pequeno museo das pezas arqueolóxicas que hoxe hai dispersas.