Vilar

San Pedro de Vilar (+ info ampliada)

 

POBOACIÓN (2016)

• Artón 54
• Pazos 43
• Quintáns 32
• Saconde 22
• Sandrexo 16
• Vilar 51
• Total: 217 persoas

 

No Antigo Réxime pertencía á xurisdición de Vimianzo sendo os Lamas e máis tarde os Caamaño de Romelle os que tiñan o dereito de presentación do curato.

Ten unha extensión duns 6,7 km² e os seus núcleos de poboación son Artón, Pazos, Quintáns, Saconde, Sandrexo e Vilar. Pazos e Sandrexo  están compartidas coas parroquias de Tines e Treos  (Vimianzo), respectivamente. Linda, polo N, con Bamiro (Vimianzo); polo S, con Loroño (Zas) e Treos (Vimianzo); polo E, con Zas e Lamas; e polo O, con Tines. A súa forma parece recordar á dun rectángulo.

É unha parroquia na que predominan as terras achanzadas, con moi escasa diferencia de altitudes entre os cumes e as partes máis baixas –uns 60 m-. Está cruzada polo río de Vilar, formado pola unión  do de Xora e do Torrente e que  desembocará, preto de Baio, no río Grande ou do Porto.

Xeoloxicamente formaría parte do Complexo de Noia ou Fosa Blastomilonítica e os seus materiais; disponse en bandas orientadas de N a S seguindo a dirección do pregamento herciniano. Case todos eles teñen a súa orixe no período Cámbrico, agás os sedimentarios ás beiras dos ríos.

No tocante á demografía, amosa os mesmos síntomas que o resto das parroquias do concello, cunha perda notable e constante do número de habitantes, sobre todo a partir de 1970:  16 veciños (1607), 54 vc. e 228 hab. (1753), 50 vc. (1769), 46 vc. e 229 hab. (1836), 46 vc. e 249 hab. (1845), 373 hab. (1928), 76 vc. e 407 hab. (1965), 531 (1970), 313 (2000) e 217 (2016).

Conta con tres topónimos que son auténticas rarezas, posto que son únicos en Galicia: Artón, Saconde e Sandrexo.

A igrexa parroquial presenta planta de salón. No presbiterio e na sancristía atópanse os elementos arquitectónicos máis interesantes, con bóvedas de canón volteadas sobre pilastras. No ano 1729 fixéronse obras de ampliación e a espadana data de 1848.

No interior do templo temos tres retablos – o maior e dous laterais- moi sinxelos, os tres obras dun escultor local, Francisco Castro Agudín.

No retablo maior, neoclásico (de entre 1809 e 1819), destacan as imaxes de san Pedro, san Roque e santo Antonio. O retablo lateral N, tamén neoclásico, está dedicado á Virxe do Rosario (tamén de entre 1809 e 1819). No do lado S, dedicado á Virxe da Soidade, conserva elementos barroco-rococós (este de 1797). Os tres foron obra dun escultor radicado en Sandrexo, aínda que nunha das casas pertencentes á parroquia de Treos; chamábase Francisco Castro Agudín, e foi un artística moi prolífico, pois realizou, entre 1778 e 1820, retablos maiores e laterais para as igrexas de Vilar, Treos, Tines, Bamiro, Salto, Zas, Mira e Gándara.

Ata a construción da estrada de Zas a Baio, Vilar era un punto importante no camiño real entre Santiago e a zona central da Costa da Morte. Crese que é posible que a vella ponte da aldea de Vilar puidera ser, en orixe, de época romana.

En Pazos ten a súa orixe a familia fidalga dos Pazos que se estendeu polas Terras de Soneira e Nemancos emparentándose con outras importantes familias fidalgas da zona.

Aínda que por cinrcunstancias especiais, nacera en Madrid, un personaxe moi importante desta parroquia foi José López Pérez, fillo dun sarxento do exército español, natural de Artón, quen chegou a ser presidente do Centro Galego de La Habana (1907), cofundador da Real Academia Galega (1906), tamén en La Habana. El foi quen trouxo os restos mortais de Manuel Curros Enríquez desde esa cidade ata a Coruña (1908). Tan unido a Artón se sentía –pois pasara aquí parte da súa infancia- que nesta viaxe de abril de 1908 visitou con seu pai o lugar, onde seica foi recibido triunfalmente.

 

FESTAS:

• 29 e 30 de xuño, festas patronais na honra a san Pedro e a san Roque, respectivamente, con novena, misa grande e procesión.
• Luns de Pascua, santa Rita, con misa, procesión e xantar na casa.
• 13 de xuño, santo Antonio.
• Domingo antes de san Pedro, o Sacramento, cunha procesión cara o campo da festa.
• Segundo domingo de outubro, a Virxe do Rosario.

A información foi realizada para o proxecto Zas polo miúdo, do Concello de Zas.