Vestixios do Brandomil romano no ano 1883
Nos retoques finais para a edición en papel de Zas polo miúdo, a cargo do Concello de Zas, a Evaristo Domínguez e a quen subscribe chegounos o dato de que o historiador e arqueólogo Ramón Barros Sibelo residiu nas Torres de Romelle (Loroño) de 1872 a 1880, como administrador. Uns anos despois, en 1883 remitiría á Real Academia de la Historia (RAH) de Madrid, da que era correspondente, un escrito na que recomendaba a adquisición de dúas moedas, «una de ellas de Egica acuñada en Gerona, objetos hallados en las antiguas minas de Limideiro, hoy abandonadas». A RAH adquiriu esas moedas para a súa sede de Madrid, e Galicia quedou sen elas.
Por esa moeda do tempo do rei visigodo Egica, que reinou de 687 a 702, quédanos o dato de que a principios do séc. VIII aínda se seguía traballando -ou, polo menos, escaravellando- nas antigas minas romanas de Limideiro. Delas fala, este mesmo ano de 1883, o investigador Pedro Rodríguez en catro artigos que baixo o título común de Grandimirum publicou por entregas na revista Galicia Diplomática. Xa daquela existía a pequena e profunda lagoa no lugar das minas, que dera orixe ó microtopónimo de Pozo de Limideiro, «en cuyas barreras se descubre perfectamente la acción de la mano del hombre (…), los múltiples montones de tierra movediza que se destacan (…) y lo mucho que abundan las piedras metálicas (…) son datos que no dejan la menor duda [de que] se explotó allí por los antiguos el codiciado estaño (…)».
Mais Pedro Rodríguez, ademais de dar por certa -coma o seu contemporáneo, o cóengo e historiador Antonio López Ferreiro- a identificación da mansión Grandimirum da vía XX romana do Itinerario de Antonino co actual Brandomil-, proporciónanos unha detallada descrición dos testemuños do pasado romano desta parroquia, empezando pola calzada: «Bajando dicha loma [un outeiro da banda esquerda do río Xallas] y a alguna distancia del puente van apareciendo trozos de ancha y sólida calzada, hasta que a corto trecho de éste, se tiene ya ocasión de admirar el trayecto de aquella que conduce al puente para continuar al lado opuesto occidental. Consérvase este trayecto en perfecto estado de cohesión, y se halla, aunque sumamente gastada, tal como salió de manos de sus antiguos constructores a juzgar por sus caracteres».
Oxalá continúen as escavacións da calzada que o ano pasado iniciara o arqueólogo Lino Gorgoso, e outras por outros lugares da parroquia que axuden a poñer en valor o seu pasado. A boa disposición dos veciños, plasmada no documental Brandomil, unha vila a carón do Xallas, dirixido por Manuel Rial e promovido pola Fundación Brandomil, foi un bo comezo.
Despois segue Rodríguez coa descrición da ponte «en forma de lomo de águila» e do castro de tres murallas concéntricas, e comenta a abundancia de restos arqueolóxicos que se atopaban nas terras de labor da freguesía. Ademais da ara ó deus Coso tamén se cita unha estela funeraria, publicada por Barros Sibelo, dunha muller chamada Flavia achada en Olveira. Ignoramos o seu paradoiro e sería importante dala localizado.
Unha moeda do tempo do rei Egica amosa que no século VIII había actividade (Foto: XMLema)