• info@semescom.gal

Tag Archives: Seminario de Estudos Comarcais

A_torre_sur._XMLS

Rematamos novembro con divulgación

Este sábado 24 de novembro, catro membros da xunta directiva do Semescom temos actividades en forma de conferencia.

Evaristo Domínguez Rial participará no ciclo de conferencias “Monografías do Allo”. Será ás 16h30 con “150 anos de educación en Zas. O caso particular da escola do Allo”. De seguido comezará a conferencia de Antonio Presedo “A vida cotiá nos pazos da fidalguía galega no século XVIII”.

Manuel Vilar e Xosé María Lema estarán en Lugo no X Congreso Galego de Cruceiros, con estas comunicacións: “Dúas cruces, dúas historias ou a reactualización da memoria” (M. Vilar) e “O novo cruceiro parroquial do Allo (Zas): unha nova Trindade como motivo iconográfico” (X.Mª Lema). Desenvolverase no Centro de Artesanía e Deseño da cidade de Lugo.

Finalmente, Xan Fernández Carrera estará falando das actividades do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte nunha xornada organizada por Afiprodel.

Calendario 2018_portada

O novo ano dedicámolo ao río do Porto

O Seminario de Estudos da Costa da Morte presenta o seu habitual calendario de mesa de cada ano, esta vez dedicado ó Río do Porto, o gran colector das augas da Terra de Soneira.

Trátase dun río cunhas fermosas paisaxes en cada un dos seus tramos. Ademais de reivindicar o nome histórico do río, denominado así xa en mapas do séc. XVI, preséntanse doce fotos correspondentes ós diversos tramos do río: no curso alto, onde se chama río Rabiñoso, aparecen fotos das fervenzas e da pontella desta zona; do curso medio aparece o río ó seu paso pola Carballeira da Devesa de Baio, a ponte de Baio, O Mosquetín e a ponte de Torelo en Salto, a ponte de Pasarela en Calo; no curso baixo: o Pozo dos Corvos (Carantoña), a ponte da Ponte do Porto, o muíño de mareas e as Torres de Cereixo e a desembocadura na ría de Camariñas, foto que tamén ocupa a portada e que foi da autoría do falecido Roberto Mouzo.

Ademais de Mouzo, as fotos son da autoría de Evaristo Domínguez, Xan Fernández Carrera, Xosé Mª Lema e Manuel Rial, todos membros do Seminario.

Podes descargalo nesta ligazón.

muinadavimianzo

Unha muiñada para recuperar a tradición do millo

A vila de Vimianzo volveu reunirse ao redor do vello Muíño da Agra para pór en marcha as súas moas. Trátase da segunda edición dunha “antropofesta” como é chamada pola organización, na que non faltan as actividades culturais, lúdicas, gastronómicas e por suposto, musicais. O principal obxectivo da festa é recuperar toda a sabedoría que existe ao redor do traballo do millo e que este ano, coa colaboración do SEMESCOM, nomeadamente Chus Barbeira, leváronse á contorna do Muíño imaxes que había ben tempo non se repetían.

A realización dun documentario polo colectivo Catro Ghatos e a escenificación de varias pezas teatrais ambientadas na época fixo comprender mellor o mundo labrego de metade do século XX para quen non o viviu. Nestas últimas pezas  entre outras historias puidemos oír o conto inspirado en feitos reais que lle aconteceu a Manuel Suárez cando era novo. El foi o neno do lobo.

Viaxe ó sur de Alemaña 8

 

8º día (Donnerstag / xoves 27 agosto)

Colmar – Riquewihr – Besançon – Dijon ( km): 276 km

Colmar – Riquewihr 15 km
Riquewihr – Dijon 261 km
TOTAL 276 km

No tocante ás “conferencias rodantes”, Penas Patiño falou sobre as cegoñas, aves totémicas en Baden-Baden. Riquewihr e, en xeral, en toda Alsacia. Víanse polos campos a eitoe a súa figura aparecía nas caixas de galletas e escaparates dos comercios (comentou o caso de que se atopara hai anos unha cegoña cunha frecha no pescozo, e polo tipo de frecha púidose saber de que zona de África procedía).

Manolo Chouza (máis coñecido por Manolo de Xeliña) dedicou o seu parlamento a reflexionar sobre “A ciencia e nazismo (o Dr. Mengele)”, e tamén falou das fontes do Danubio (¿ou foi Xela?).

Un destes días tamén tivemos a actuación estelar, a capela, do mozo Xoán Antelo -integrante dos Druídas da Rolda de Vimianzo-, a nosa última adquisición, que nos deleitou con cancións irlandesas coma Whiskey in the jar (“Musha rain dum-a-doo dum-a-da / whack for my daddy-o…”) e outras. Nós respondémoslle co que vén sendo o noso himno viaxeiro desde a viaxe a Bretaña, no 2006 (Molly Malone), mesmo con versión galega. O grupo dos Druídas actuaría no outono en Vimianzo xunto cos grupos A Roda e De Vacas. Prometeron que ían aprender Molly Malone en galego.

Paisaxe agraria alsaciana (XMLS)

Paisaxe agraria alsaciana (XMLS)

ALSACIA (FRANCIA)

RIQUEWIHR** (REICHENWEIER en alsaciano ) (Michelin 227)

Unha das vilas máis visitadas de Francia (2 millóns de visitantes anuais), distinguida pola asociación Les plus beaux villages de France.

-sobreviviu milagrosamente a todas as guerras e conserva case intacto o esplendor medieval ata o do séc. XVI (rúas estreitas, murallas, casas…).

-rúas de trazado medieval (en especial a Rue Charles De Gaulle), que atravesa a vila de norte a sur pola parte centra; a ela van das a Rue des Juifs, a des Orfèvres, de la Couronne, entre outras.

-Conserva tramos amurallados de 1291 e do 1500; a torre da porta norte (La Tour des Voleurs (‘a Torre dos Ladróns’) conserva unha ponte levadiza de madeira no seu exterior.

Rúa principal de Riquewihr (XMLS)

Rúa principal de Riquewihr (XMLS)

Palacio dos Duques de Württemberg, rematado en 1540.

Maison Liebrich, construída en 1535. Distínguese polo Patio das Cegoñas, con galerías de madeira con balaústres, un pozo e un lagar.

Rúa principal de Riquewihr (XMLS)

Rúa principal de Riquewihr (XMLS)

Maison Behrel, cun miradoiro de 1514 cun engadido por encima de 1709.

Maison de l’Oncle Hansi.

Can alsaciano: como estivo calado quedamos sen saber se ladraba en francés ou en alsaciano-alemán (XMLS)

Can alsaciano: como estivo calado quedamos sen saber se ladraba
en francés ou en alsaciano-alemán (XMLS)

Non só gustou a esta fermosa vila, senón tamén toda a comarca, con extensos viñedos preparados coma se dun xardín se tratase. As vilas nos pequenos outeiros cos montes Vosgos ó fondo, como marco, perfectamente integradas na paisaxe.

Toda ordenadiño na paisaxe agraria alsaciana: os viñedos no val, as vilas nos outeiros ou a pé deles (foto XMLS)

Toda ordenadiño na paisaxe agraria alsaciana: os viñedos no val, as vilas nos outeiros ou a pé deles (foto XMLS)

 

FRANCO CONDADO (FRANCIA)

BESANÇON

Os reloxos parecen ser o símbolo de Besançon (XMLS)

Os reloxos parecen ser o símbolo de Besançon (XMLS)

Sen o termos previsto visitamos Besançon, onde paramos para xantar. Trátase dunha cidade de 117.00 hab, regada polo río Doubs, ben coñecida polos emigrantes galegos residentes nos cantóns do noroeste de Suíza (Jura, Basilea, Zúric…), pois queda na súa ruta. Como todo o Franco Condado, formou parte das posesións dos Austrias españois (1664-1674).

A etimoloxía do nome está en Vesontio, unha fortaleza (oppidum) dos secuanos, un pobo galo. Tiña unha muralla construída contra o 80 aC. Xulio César conquistou a cidade no 58 a.C. Da época romana consérvase a Porta Negra e vestixios dun anfiteatro.

O monumento-símbolo da cidade é a cidadela do monte de Saint-Étienne, construída polo famoso enxeñeiro Vauban entre 1668 e 1711 no reinado de Luís XIV; recibe máis de 270.000 visitantes ó ano. A cidadela é un centro cultural e conta con dous museos: o da Resistencia e a Deportación e o Comtois, das tradicións populares do Franco Condado.  As fortificacións de Besançon son Patrimonio da Humanidade desde o ano 2008.

  

Centro de Besançon

Centro de Besançon

DIJON*** (Michelin) p. 273

DSC08117

A curuxa, símbolo de Dijon

-151.000 hab.

-capital do outrora poderoso ducado de Borgoña.

-nomeada Cidade da Arte e da Historia (2008); un dos centros de arte máis importantes de Francia.

O DUCADO DE BORGOÑA

Un dos Estados máis importantes da Europa medieval, independente de 880 a 1482. O seu territorio herdou en parte a Lotarinxia carolinxia. Estes dominios estaban unidos á casa de Valois francesa por unha póla colateral (os duques de Borgoña, que sobre o papel eran vasalos do rei de Francia, pero souberon manter unha política propia).

As irmás Sambad esperando en Dijon a que empece a Panorama a tocar na sesión-vermú (hai que ser fans para seguila tan lonxe!)

As irmás Sambad esperando en Dijon a que empece a Panorama
a tocar na sesión-vermú (hai que ser fans para seguila tan lonxe!)

No ano 1016 Enrique I cedeu o ducado ó seu irmán Roberto, que funda a rama da dinastía dos Capetos. Desta rama procedía Reimundo de Borgoña, que a principios do séc. XII casou con Dª Urraca, filla do rei Afonso VI de León, Castela e Galicia (os dous gobernaron a zona norte de Galicia -a actual-, mentres que Henrique de Lorena e Dª Tareixa, a outra filla, gobernaron a Galicia sur –a de entre Miño e Douro: o Condado de Portucale, futuro Portugal-. Fillo do matrimonio de Reimundo e Urraca foi o futuro emperador Afonso VII, criado por Pedro Froilaz de Traba, señor de Traba e conde de toda Galicia, no mosteiro de Moraime.

O derradeiro representante desta casa na Borgoña foi Filipe de Rouvres, que morreu pola peste en 1361.

O ducado pasou á coroa francesa e o rei Xoán o Bo cedeullo ó seu fillo máis pequeno, Filipe o Atrevido (1363-1404), que o recibiu en propiedade, xunto co Franco Condado e Artois. En 1369 Filipe casou coa herdeira do ducado de Flandres, Margarida, e converteuse nun dos príncipes máis poderosos de Europa. Aínda que vasalos das coroas francesa e alemá, os duques borgoñóns eran no séc. XV os máis ricos de Europa; os reis de Francia chegaron a se sentiren ameazados polo seu poderío; Dijon encheuse de pintores e escultores flamengos, convertida polos duques nunha obra de arte.

O seu sucesor, Xoán Sen Medo (1404-19) tiña esperanzas de ser rei de Francia, pero matárono dun machetazo na ponte de Montereau.

Filipe o Bo (1419-1467) fundou a Orde do Toisón de Ouro para se asegurar o apoio da nobreza. En 1435 reconciliouse con Carlos VII, rei de Francia, e Dijon converteuse na capital dun poderoso estado que comprendía parte de Holanda, Bélxica, Luxemburgo, Flandres, Artois, Picardía etc.

Carlos o Temerario (1467-1477) foi o derradeiro duque de Borgoña valón; empeñouse en conquistar as terras que se interpoñían entre o norte (Holada, Bélxica) e o sur dos seus territorios para crear un reino continuo. As guerras e as rebelións internas provocaron o seu fracaso. Morreu durante o asedio de Nancy; o seu cadáver achouse sobre un lago xeado medio comesto polos lobos.

María de Valois foi a derradeira duquesa da Borgoña independente; casou con Maximiliano I de Austria; nas capitulacións matrimoniais estipulárase que o segundo fillo deste matrimonio herdaría os territorios maternos, pero María faleceu antes de que isto acontecese. Entón, Borgoña pasou a Francia e os Países Baixos a Austria.

VISITAS 

Polas rúas de Dijon

Polas rúas de Dijon

O Museo de Belas Artes está instalado no Pazo dos Duques e dos Estados de Borgoña**, que merece unha visita para ver, entre outras obras, a Sala dos gardas (ou das Festas), construída por Filipe o Bo e onde se celebraban as comelladas; a tumba de Filipe o Atrevido***, na que traballaron, sucesivamente, de 1385 a 1410, escultores como Jean de Marville, Claus Sluter e Claus de Werwe: unha estatua xacente  sobre unha lousa de mármore negro apoiada en arcos de alabastro que acubillan 41 figuriñas de “choronas” (pranteiras) moi naturalistas: cregos, cartuxos, parentes, amigos e oficiais do príncipe, todos enloitados e encapuchados, conformando un lúgubre cortexo fúnebre do defunto.

A tumba de Xoán Sen Medo e de Margarida de Baviera*** (de entre 1443-1470) reproducen o modelo da tumba anterior, pero cun estilo máis próximo ó gótico flamíxero.

Estas tumbas marcaron un antes e un despois na arte dos moimentos funerarios europeos.

Nun bar de Dijon axudaban a calcular

Nun bar de Dijon axudaban a calcular

A catedral de San Benigno (séculos XIV e XVIII, cunha cripta do séc. XI), igrexas de San Filiberto (románica), Nôtre Dame (séc. XIII, estilo gótico borgoñón), de San Miguel (con torres do gótico flamíxero do séc. XV, fachada monumental cos bustos dos profetas Daniel, Baruch, Isaías, Ezequiel, David tocando a harpa e Moisés).

Nos arrabaldos da cidade quedan os restos da cartuxa de Champmol (fundada por Filipe o Atrevido no séc. XV), entre os que se atopa a portada e o chamado Pozo de Moisés, obras de Claus Sluter.

As esculturas do gótico borgoñón son esaxeradamente realistas, con moito aire tráxico, acrecentado pola profundidade e movemento das pregas das vestiduras. Os monumentos funerarios borgoñóns foron modelo para boa parte de Europa.

Feito o cálculo... cervexa ó papo

Feito o cálculo… cervexa ó papo

O SEMESCOM estará no I Encontro Patrimonio Cultural e Acción Social

O Consello da Cultura Galega organizou para este venres 25 de setembro o I Encontro Patrimonio Cultural e Acción Social no que dez entidades de carácter local/comarcal que teñan desenvolvido unha traxectoria de documentación/protección/valorización do patrimonio cultural. O Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte foi convidado pola comisión organizadora (Manuel Gago, Iago Seara e Marcial Gondar). O presidente da organización, Xosé María Lema, representará a asociación e expoñerá a súa actividade e os desafíos para o futuro.

O número de organizacións chamadas é limitado, para que todas poidan ter voz e intercambiar experiencias. O encontro será este venres en Santiago de Compostela.

logo ccg

Parabéns Jorge Mira!

Jorge Mira Pérez, membro do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte, vén de recibir o Premio Lois Peña Novo, que concede a fundación do mesmo nome, como recoñecemento dos esforzos a prol da lingua galega de persoas ou entidades relacionadas coas Administracións públicas.

Así o conta o presidente do SEMESCOM, que estivo presente no acto de entrega:

“O día 27 de xuño asistimos á entrega dos Premios Peña Novo, como outros anos, un acto organizado pola Asociación de Funcionarios pola Normalización lingüística, que preside Xosé González. Ademais da maxistrada do xulgado nº 3 de Lugo, Dalila Dopazo (que fixo un duro discurso contra a política lingüística da Xunta de Galicia e, en concreto, contra o chamado Decreto de Plurilingüismo no Ensino, de 2010, que cualificou de regresivo para a normalización da lingua) e do Colexio Oficial de Traballadoras e Traballadores Sociais de Galicia, premiábase con toda xustiza a Jorge Mira, amigo e paisano meu -natural de Baio, na Terra de Soneira-, sobre todo polo uso constante que vén facendo da lingua galega no eido da Ciencia -eido vetado polo citado Decreto de Plurilingüismo da Xunta- e en todas as súas múltiples actividades divulgativas, maiormente no programa ConCiencia do Consorcio de Compostela que anualmente trae a Santiago premios Nobel e outras figuras internacionais da ciencia.”

O DISCURSO, TRAS A RECEPCIÓN DO PREMIO
“Autoridades, compañeiras premiadas, donas e cabaleiros: Cando a secretaria do xurado, Dna. Carme Vaquero, me comunicou a concesión deste premio, o primeiro que fixen foi situalo en tres coordenadas:
1. A cantidade de edicións que leva, ¡20 anos!, 20 anos nos que acumulou un palmarés no que brillan os nomes de persoas moi destacadas, ás que hoxe se suman Dalila Dopazo Blanco e o Colexio Oficial de Traballadoras e Traballadores Sociais de Galicia, aos que felicito. Xa se sabe: o prestixio dun premio é proporcional ao dos seus premiados.

2. Os alicerces que o sosteñen: a memoria de Lois Peña Novo -un funcionario que intentou reforza-la presenza do galego no país-, unha fundación que, co seu nome, honra a súa memoria e intenta que o noso idioma se consolide nas administracións públicas, na vida institucional de Galicia e na sociedade en xeral…
… Pero todos sabemos que entre os alicerces deste tipo de iniciativas adoita haber persoas concretas, coma Don Xosé González, encarnación de constancia e xenerosidade para manter todo isto tanto tempo. Quero aproveitar este momento, Pepe de Redondela, para agradecerche todo o esforzo e desvelos que a bo seguro terás pasado ao longo de todo este tempo. Ti serías o máis egrexio dos gañadores do Premio Peña Novo… se te puidesen presentar. Quero tamén render tributo a Carme Vaquero, que aínda que insiste en nega-los seus evidentes méritos, polo que puiden averiguar tenos, e moitos.

3. E a terceira… Dixen antes que o poderío do premio se ve no seu palmarés, pero fíxense no xurado: nada máis e nada menos que un ex-reitor, dous destacados escritores, un coñecido etnógrafo e unha persoa con mando en praza no eido da normalización lingüística.
Grazas a todos eles por nos daren o privilexio de gozar deste momento tan grato, e tamén ás persoas que presentaron as nosas candidaturas, porque posiblemente elas percorreron gran parte do camiño.

Jorge Mira en Soutomaior (26-6-14)

Abofé que a redacción da acta di cousas ben bonitas de nós. Eu só direi que son un veciño da vila de Baio, na Costa da Morte, unha zona con bastante predominio dos monolingües en galego. Na miña nenez pensaba que toda Galicia sería igual, pero pronto puiden comprobar que non era así. Sobre todo agora, cando a miña traxectoria investigadora me levou a estudar, dende unha perspectiva físico-matemática, como funciona a elección de idioma nun país con dúas opcións, como nos ocorre aquí co galego e o castelán.

No ano 2004 tiven unha idea feliz para estudar ese problema, e dela saíron unhas ecuacións que reproducen dun xeito sorprendente como cambiou ao longo da historia o número de falantes de galego e castelán, un traballo no que me axudaron investigadores intelixentes cos que é unha honra traballar e aos que dou as grazas. Esta visión do problema, que supón a análise do conflito lingüístico dende un paradigma científico distinto aos anteriores, deu como resultado conclusións que apoian as dalgúns investigadores do eido das humanidades, pero tamén permitiu estimar certas ideas dun xeito cuantitativo, con números concretos:

a) a primeira, que o prestixio da lingua galega, percibido polos propios galegos, é inferior a da lingua castelá: é dicir, a día de hoxe, nun promedio sobre o global da cidadanía de Galicia, a xente outorga maiores posibilidades de ascenso social e económico ao castelán. Por poñelo graficamente, nun hipotético reparto dun pastel de prestixio, o 45% levaríao o galego e o 55% o castelán. Ao mellor isto pode resultarlles sorprendente, pero pensen que o cálculo abrangue ás 2800000 persoas censadas coma galegas, e entre elas hai sensibilidades de todotipo.
b) a segunda idea, derivada da anterior, é que este modelo matemático tamén permite facer estimacións de como será o noso futuro lingüístico e esa estimación parece descartar a hipótese da morte da lingua a medio prazo– sempre coa lóxica cautela.

O sexa, que o galego non desaparecerá. Pero que ninguén dubide que está sometido a ameaza constante.
Correspóndenos a todos contribuír a sostelo, dende accións exemplares como as desenvolvidas pola Fundación Peña Novo ou a alianza galeguizargalicia, ata ao traballo da administración e, sobre todo, coas achegas individuais de cada un de nós no noso espazo de influencia, no que cada un teremos o noso enfoque.
O meu foise modulando tras varios anos de exposición pública nos medios de comunicación. De partida, o sentido común xa me indicou que ás veces non é bo actuar ás bravas, porque ese vello principio de que cada acción xera unha reacción non goberna só a física, senón tamén as vontades humanas.

Intento tende-la man para gañar novos espazos de falantes, que é posible. Voulles poñer dous exemplos moi recentes: o día que se fixo público este galardón entroume polo correo electrónico da USC a seguinte mensaxe dunha señora que non coñezo: “Muchas felicidades, es sin duda un merecido premio; de hecho soy un ejemplo de cómo consigues que se lea ciencia en gallego”. A semana anterior, impartindo unha charla na Coruña, ante un auditorio que, digamos, respondía ao patrón lingüístico estándar desa cidade, unha señora acercóuseme e dixome: “a mí estas conferencias donde se habla gallego nunca me gustaron, pero hoy me hiciste cambiar de opinión”.

Ben, logo, xa se sabe, o graneiro faise grao a grao e cunha estratexia variable. Nos últimos tempos comprobo sorprendido como nenos pequenos con pais absolutamente monolingües en galego acaban arrancando a falar en castelán, e descubro preocupado que a culpa é de Pocoyó e dunha porca chamada Peppa Pig que saen na canle infantil de TVE. Nestas casuísticas é onde se mide a fortaleza de cada lingua. Para compensa-la influencia desa porca, que non ten ningunha culpa, quizais habería que pensar en darlle de comer a aquel porco bravo do Xabarín Club da TVG, que tanto fixo pola normalización do galego. Se o Xabarín fose de verdade, igual tería sido un bo candidato ao premio Peña Novo no seu momento.

Non perdamos de vista os novos mundos da Internet. Nas estatísticas de uso na rede, as linguas máis relevantes son o inglés (56%), alemán, ruso, xaponés, castelán (4.7%), francés, chinés e portugués (no oitavo posto co 2.3%). O galego, cun 0.008% está no posto 48, detrás do albanés e o mongol e diante do saami (falado do norte de Escandinavia).

Haiche moita leira por sachar neste eido, pero o traballo compensa, porque adoita dar bo froito. Como exemplo cóntolles que cando puxemos en marcha o programa Cifras e Letras na TVG hai 8 anos e medio, o programa case se nos veu abaixo pola falla de bases de datos informatizadas de palabras (cuxos ocos o noso programa axudou a completar). Afortunadamente, ese problema a día de hoxe xa non tería sido tal, grazas ao titánico esforzo desenvolvido pola Real Academia Galega.

Por certo, nese programa atopei o espazo óptimo para fabricar un personaxe que dese renda solta á miña teima pola conquista de certos mínimos de corrección gramatical, establecendo unha dinámica de corrección dentro do programa en vivo, meténdonos uns cos outros para corrixírmonos mutuamente (o único caso na grella da TVG, que eu saiba): e é que cada un ten as súas manías e a min dóenme os oídos cada vez que escoito tempos compostos (eses “había feito”, “había dito” – que non existen en galego) ou cada vez que escoito o pronome átono colocado diante do verbo (cousas como “eu che digo que vai chover”, en vez de “eu dígoche que vai chover”, ou “se supón que…” en vez de “supónse que…”); ollo, sempre e cando a frase non sexa subordinada ou de negación.

Non creo que facer isto sexa ser un “repugnante”, como se di na miña terra: trátase dun proceso colectivo, no que todos damos e recibimos, para practicarmos entre todos un galego mellor, que diso se trata. Agora que estou vendo a Xosé María Lema Suárez, lembro un día que dixen “é convinte facer isto”, e el acercouse para corrixirme coa seguinte receita: “nin convinte nin con trinta, en galego dise conveniente”. Agradézoche moito o detalle, Xosé María, porque dende aquela ese é un erro menos que cometo.

Miña nai sempre me avisou que a elegancia e a estética dunha persoa non van só na roupa que viste, senón tamén na riqueza e uso do idioma que lle é propio, e desa elegancia a lingua galega vai sobrada.
Como dicía Cunqueiro, debemos querer que a fala galega dure e continúe, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Todos queremos que ao lado da patria que son a terra e os mortos, haxa estoutra patria que é a fala nosa.
Aínda que non cheguemos ao nivel de Cunqueiro, sempre podemos aspirar a seguilo cada un dentro das nosas posibilidades, de xeito que, se de nós algún día, despois de mortos, se quixese facer un eloxio, e estivésemos dando herba na terra nosa, podería dicir a nosa lápida:

“Eiquí xaz alguén que co seu falar fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.
Moitas grazas.”
Jorge Mira Pérez

xornadas_patrimonio_rural_pontevedra

O SEMESCOM nas III Xornadas do Patrimonio Rural

Crónica da participación nas III Xornadas de Patrimonio Rural

Manolo Vilar

Pontevedra 5 de abril

Na sede da Misión Biolóxica, en Salcedo, tiveron lugar as III Xornadas de Patrimonio Rural, baixo o subtítulo de “Patrimonio e Participación”  e organizadas polo Concello de Pontevedra a través da súa concellaría de Patrimonio Histórico.

O SEMESCOM foi invitado a participar e fíxoo no segundo día. Foi na mesa redonda que tiña como título “Mesa de experiencias do tecido asociativo”. Estivemos xunto a outras tres asociacións: O Instituto de Estudos Miñoranos (IEM), representado por Xosé Lois Vilar; Lugo Patrimonio, polo seu presidente Lois Diéguez; e O Sorriso de Daniel, coa súa vicepresidenta Consuelo Castro Rey.

xornadas_patrimonio_rural_pontevedra

Todos falamos do traballo que desenvolvemos coas asociacións que alí representábamos. Todos coincidimos en que o patrimonio cultural é fundamental para o normal funcionamento da sociedade, que sen patrimonio non hai sociedade. Tamén coincidimos nos tempos difíciles que corren para o patrimonio.

Despois cada un fixo fincapé no seu traballo específico. O IEM (http://www.minhor.org/) especialmente no labor arqueolóxico e de recollida de microtoponímia, pero tamén no labor concienciador e de denuncia dos ataques que sufre o patrimonio, cos intentos de crear un parque eólico no Galiñeiro ou a destrución de varios petróglifos para crear plantacións de kiwis.

Lugo Patrimonio (http://www.lugopatrimonio.org/web/) fixo fincapé, primeiro, en que o idioma galego é o principal patrimonio que temos os galegos e as galegas. Despois falou, entre outros, das especificidade como a do Antroido ribeirao, que están nun momento crítico por falta de vitalidade no rural.

O Sorriso de Daniel (http://osorrisodedaniel.blogspot.com.es/ e https://www.facebook.com/osorriso.dedaniel), falou do seu labor a prol da arte románica, da limpeza de igrexas abandonadas (San Paio de Abeleda) e do traballo para facer visible e dignificar un patrimonio que agora está en territorios do abandono, abandono porque o rural está en abandono, xa non hai xente, e abandonado pola administración.

En representación do SEMESCOM, e apoiados por unha presentación en power point, dixemos que os nosos obxectivos eran os de, promocionar e difundir a cultura, con especial énfase no estudo da arte, antropoloxía, historia,economía, etnografía, etc, das comarcas que configuran o territorio coñecido agora como Costa da Morte. Despois expuxemos brevemente o que entendemos por patrimonio cultural e o papel que este debe desempeñar na sociedade, facendo fincapé na súa dimensión social, de que o patrimonio  é a armazón precisa sobre a que tecer e organizar o territorio e, sobre este, crear a sociedade civil.

Dito isto fixemos referencia aos perigos actuais ao se rachar a normal cadea de transmisión, polo que moitos elementos patrimoniais perden significado, ou os perigos da “turistización”, de mostrar o patrimonio como algo que se vende como elemento salvador que nos pode sacar da crise, cando están desaparecendo os sistemas produtivos que nos trouxeron ata aquí.

Mais isto non quer dicir que non vexamos o patrimonio como un posible recurso endóxeno susceptible dun aproveitamento produtivo, como un potencial que axude ao desenvolvemento territorial, algo que tamén pode xerar recursos dos que vivir, pero sempre buscando un equilibrio entre as dinámicas economicistas e as sociais. Pero si hai perigos se ollamos ao patrimonio só como un potencial recurso centrado no turismo, e vendo este como “salvador”, e se o illamos do seu territorio e dos seus habitantes, convertendo estes en simples espectadores e non actores.

Despois pasamos a falar, brevemente, porque o tempo fuxía rapidamente, do noso traballo. Falamos de investigar para coñecer mellor, de difundir para apreciar, de sensibilizar para concienciar, de dinamizar para democratizar e, sempre, tendo en conta que o coñecemento está na base do orgullo do noso.

xornadas_patrimonio_rural_pontevedra

Así como o representante do IEM falou da importancia dos petróglifos na zona do Val Miñor, nós falamos dos megalitos como elementos destacados da nosa paisaxe cultural. Así sacamos a relucir as nosas publicacións sobre este fenómeno cultural (libro, calendario e dvd), ou o congreso que realizamos en Carballo no ano 2006, tamén as nosas viaxes para ver outras experiencias, como a de Bretaña.

Outro aspecto que tocamos foi o da defensa da paisaxe natural (incidindo que toda paisaxe é xa paisaxe cultural). Así falamos da nosa campaña en defensa dos Penedos de Pasarela e Traba, mostrando imaxes dos mesmos, da manifestación, do calendario, do libro guía e do dvd, así como do certame de poesía. Non podíamos rematar falando dos Penedos sen a gran sentenza: “as pedras son pedras”, e mostrando un recorte de prensa no que se podía ler “Deben de querer que nos poñamos coma os indios, con plumas tapando por diante e por detrás”, algo que sorprendeu ao público.

Xa máis apurados, fomos repasando outras actividades, como a reivindicación da figura do crego liberal Juan Antonio Posse, os estudos sobre a casa de Traba, o noso traballo a prol da visibilización do románico da Costa da Morte, batáns, hórreos, cruceiros, faros, imaxes de Santiago, a dinamización da vida cultural por medio da presentación de libros ou charlas, e rematamos coa reivindicación dalgúns dos nosos artistas, como Antón Mouzo.

No debate saíu a relucir o tema de si hai un plan para destruír o patrimonio galego. Pensamos que detrás de todo isto hai unha lectura política, porque a visión sobre o patrimonio non é arqueolóxica, senón que incide sobre o presente e o presente que nós queremos non é o que queren os que están no poder.

O Semescom aportará a súa experiencia nas III Xornadas do Patrimonio Rural

No marco das III Xornadas do Patrimonio Rural organizadas polo Concello de Pontevedra, o SEMESCOM aportará o seu testemuño nunha mesa de experiencias con varias asociacións que loitan pola defensa dos bens patrimoniais.

As III Xornadas de Patrimonio Rural terán lugar do 3 ao 5 de abril e versarán sobre o Patrimonio e a Participación. A inauguración será na Casa das Campás, cunha conferencia de Manuel Caamaño Suárez: “O patrimonio galego das construcións rurais da etapa preindustrial”.

O resto das xornadas terán lugar na Misión Biolóxica de Galicia e nelas intervirán especialistas e representantes de asociacións que defenden o patrimonio.

Para inscribirse, de balde, cómpre escribir ao correo electrónico patrimoniocultural@pontevedra.eu

Aquí está o programa completo.

VENRES 5 DE ABRIL, ÁS 18.30 h

Mesa de experiencias do tecido asociativo:

– Instituto de Estudos Miñoranos (IEM):

Xosé Lois Vilar Pedreira, director da Sección de Arqueoloxía.

– Lugo Patrimonio:

Lois Diéguez Vázquez, presidente da asociación.

-Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte:

Manuel Vilar Álvarez, vicepresidente do Semescom.

-O Sorriso de Daniel:

Consuelo Castro Rey, vicepresidenta da asociación.

O Semescom recompila os versos inspirados nos faros

A obra preséntase este sábado 29 no auditorio do Faro Vilán ás 19.00h. Organiza o SEMESCOM. Colabora Asociación de Empresarios de Camariñas.

Por Ángel Palmou (La Voz de Galicia. 04 de marzo de 2014

portada certame poesia farosA súa publicación non estaba inicialmente prevista, pero unha achega da Deputación fará posible que dous anos despois os textos premiados no primeiro certame de poesía sobre os faros da comarca convocado polo Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte vexan a luz.

O libro xa saíu da imprenta e, segundo avanzou onte o presidente do Semescom, Xosé María Lema Suárez, previsiblemente será presentado de xeito oficial este mes. «Aínda non temos a data exacta nin o lugar, pero estaría ben que fóra nun faro, tal vez no Vilán», avanzou tras detallar que foron editados un total de 300 exemplares.

Os versos de Modesto Fraga, Rocío Leira Castro e María Dolores Canosa López -gañadores dos tres primeiros premios na categoría de adultos-; Ana María Gil Rey e Darío Miranda Pastoriza -galardoados na de 13 a 16 anos-, e Nuria Vilariño Lema, Elisa del Pilar Pradelas Martínez e Yaiza Romero Martínez -na de menores de 13 anos- compartirán espazo con poemas de outros autores da comarca, tanto de décadas atrás (como López Abente) como actuais (Miro Villar ou Alexandre Nerium) que tamén se inspiraron nos faros que alumean este litoral.

O libro leva un texto introdutorio de Manuel Vilar, vicepresidente do Semescom, ilustración e fotografías e servirá para homenaxear tamén a un dos grandes colaboradores da entidade, Roberto Mouzo Lavandeira -falecido en febreiro do 2013-, posto que na portada do volume pódese ver unha imaxe dun faro realizada por el.

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte súmase ao "luito" pola Barca

Artigos publicados en La Voz de Galicia. 26-12-2013

A gran familia da Costa da Morte está de «luito» pola Barca

Xosé María Lema Suárez, presidente do SEMESCOM.

Espertar coa mala nova do incendio do santuario da Barca de Muxía foi terrible. Como presidente do Seminario de Estudos da Costa da Morte e como membro da Fundación López Abente, lamento na alma esta inagardada desgraza e comparto a dor da vila e do concello de Muxía. A perda emocional e material non é só para os muxiáns, senón que tamén a sentimos como propia os nativos nas comarcas fisterrás da Costa da Morte e estou seguro que Galicia a debera sentir, pois a Barca era (e é) moito máis ca un centro de peregrinación: era e seguirá sendo un dos nosos principais sinais de identidade, que mesmo transcende o sentimento relixioso. Nestes momentos a perda que parece irreparable é a artística, sobre todo os seus tres ben labrados retablos de estilo barroco, dous laterais e o maior, feitos entre 1719 e 1726, polo tanto, próximos a cumpriren os trescentos anos. O lateral sur, de san Xoán, doárao un fidalgo da casa de Romelle (Zas), D. Juan de Caamaño. O maior, obra do gran mestre compostelán Miguel de Romai, fora doazón dos grandes benfeitores do santuario, os condes de Maceda. Póñome agora a consultar datos dos muxiáns estudosos de todo o da Barca: J. E. Rivadulla Porta, Antón Castro e Xan Fernández Carrera, compañeiro este do Seminario de Estudos Comarcais.

Quero imaxinar unha Santa Compaña de muxiáns esbagullando no Alén por esta desfeita: o citado Rivadulla Porta, López Abente e Paz Lestón, o crego Canosa Mouzo… e, como non, o historiador Antonio de Rioboo e Seixas, que en 1728 fixera apoloxía da Virxe muxiá con aquel poema La barca más prodigiosa. Uniranse á Compaña celestial outros poetas universais, coma Rosalía de Castro ou Federico García Lorca, que poetizaran a romaría. Hoxe a gran familia da Costa do Solpor, co Crego Sabio á cabeza, está de luito, pero que saiban os nosos amigos e amigas muxiáns -Viki e Xosé H. Rivadulla, Manolo Vilar, Suso Sambade, J.E. Benlloch, Arturo Suárez, Amparo Baña, Rosa Rial, Rosalía Fernández e tantos outros-, e tamén o alcalde Félix Porto, que non están sós, que nos acabaremos recuperando desta como nos recuperamos doutras. A ver se desta vez os que nos gobernan non nos viran as costas coma en tantas outras ocasións (Prestige, Monte Pindo…).

 

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O lume non pode queimar a nosa memoria

Manuel Vilar, vicepresidente do SEMESCOM

Curiosamente onte fun visitar un amigo ao hospital. Falamos longo sobre temas que teñen que ver coa identidade e memoria do nós colectivo. El, que percorreu o país facendo arqueoloxía e etnografía hai corenta anos, recordou unha frase dun paisano: o que non se recorda non existe. O lume vén de arrasar o santuario da Virxe da Barca. Un patrimonio artístico e histórico de considerable valor foi comesto polas lapas. Todo desapareceu para sempre. Por suposto que tanta destrución afecta aos elementos que configuran o simbólico e o identitario, elementos que inciden na construción das identidades persoais e sociais. Todo isto vaise ver moi afectado, pero non pode desaparecer porque entón desapareceriamos nós. De aí que incidamos na capacidade do recordo como memoria para seguir existindo, pois si somos é porque temos memoria e a Barca é un lugar da memoria colectiva. O santuario da Barca é un lugar simbólico situado nun espazo único. Esa contorna incidiu na definición do seu aspecto relixioso. A devoción é tamén unha construción cultural que estrutura a vida social e articula a memoria. É difícil, pero hai que mirar adiante. O lume ten destruído outros lugares emblemáticos, como santuario de Oñate ou o Liceo de Barcelona, por citar só dous exemplos. Estes sitios rexurdiron das cinzas e seguen sendo o que foron: lugares cun peso simbólico determinante. Temos que traballar para rexenerar o santuario muxián e que siga sendo un referente na nosa xeografía espacial e simbólica, un lugar para a nosa memoria.

O retablo da Barca na poesía de Gonzalo López Abente

Miro Villar, SEMESCOM

O incendio da igrexa santuario da Virxe da Barca provocou a desfeita e a desaparición dun legado histórico e patrimonial, no que sobranceaba o retablo da autoría do escultor compostelán Miguel Romay. O poeta Gonzalo López Abente, tal e como recollemos na súa Poesía Completa (Espiral Maior, 2012, en coedición coa Fundación López Abente), como muxián de nacenza, tiña unha inmensa devoción polo santuario e pola súa Virxe. De feito, na década dos cincuenta publica varios poemas na revista Vida Gallega, que viña de iniciar unha segunda etapa en novembro de 1954 da man do editor Iglesias Presa, entre eles No coroamento da Virxen da Barca.

Deixou sen publicar moitos versos que a honran. Será despois do seu pasamento (1963) cando vai ver a luz Monza de frores bravas para nosa señora da barca. Trátase dun pequeno libro de poesías inéditas que publica a RAG no 1971, cando se lle dedicou o Día das Letras Galegas e do que salientamos o artigo Presencia da obra de López Abente que asina Salvador Lorenzana (seudónimo de Fernández del Riego) despois dos quince poemas, nun dos mellores e máis completos estudos sobre a biografía e a obra do poeta, que tamén inclúe un apartado para a súa obra en prosa. Ademais leva unha introdución de Sebastián Risco, que xa prologara o libroCentileos nas ondas (1958) e que nesta altura era presidente da RAG, intitulado No adral, do que tomamos estas palabras: «Gonzalo López Abente non tiña tocado deica entón en ningún dos seus libros príncipe de poesías, ao menos de xeito escrusivo e con unidade formal, o tema relixioso, nin adoitou poetizar a súa devoción á Virxen da Barca. Fai falla pescudar moito niles pra atopar composiciós dise tenor. Apenas unha, A Pedra da Barca, na que ise tema tócase tanxencialmente, enEscumas da Ribeira; outra, O Santo Cristo de Fisterre, en Nemancos. Ningunha máis poidemos alcontrar nin en Centileos nas ondas nin no seu libro póstumo Decrúa. Na súa obra, a paisaxe, enxergada dun xeito simbolista e cósmico que transparenta no poema Nosa Señora a Terra, é a verdadeira fonte de inspiración. E, sobor de todo, o mar, co que il se identificou en termos de posesión chamándolle «o meu mar», foi o gran protagonista da súa obra poética».

Con todo, sen coñecermos a razón, os compiladores desde libro de 15 poemas non inclúen a composición que López Abente escribiu inspirándose no artístico retablo barroco construído en 1717 polo escultor compostelán Miguel Romay, poema que se publicou co título Retabro da Barca, na revistaVida gallega, 2ª Época, 46-47, xaneiro-febreiro de 1959. Velaquí: RETABRO DA BARCA,

 

A Miguel Romay, escultor santiagués

autor deste manífico retabro:

Lostregaron no souto escentileos

do aceirado sorrir da ferramenta.

Suspenso e trepezal o bosco alenta

e o xenio creador baixa dos ceos.

Renxer de serras, machadazos crúos,

toradas a rolar polas encostas,

as mans do artista a traballar dispostas

e os portentos en pé, ceibos e múos.

Castiñeiros do monte esnaquizados

en pezas ben miudas, ao Obradoiro

fóstedes polo boi marelo ou loiro

nos carros cantareiros carrexados.

E bebe a inspiración do seu poema

o poeta cantor en Compostela.

¡Pregaria a revoar na gran capela

en onde a Virxen nunha barca rema!

O sol, no lenzo azul, da a derradeira

pincelada de ensoño, e a pregar

cai de xoellos, devoto, na fogueira

onde se beixan o alto ceu e o mar.

As vagas de cristal rompen na orela

lixando o espazo nu de húmeda bruma,

e ao estreitaren de bruzos a capela

vese o milagre buligar na escuma.

Cantan os anxos arredor da Santa

que no seu camarín os abenzoa

e espertándose o eco tamén canta

e polas amplas bóvedas revoa.

O retabro de pé no Santuario

deixa o castaño, e de remate vai

orquestando os misterios do Rosario

o grorioso escultor Miguel Romay.

 

Villar é ademais vogal da Fundación López Abente