• info@semescom.gal

Tag Archives: retablo

(Foto: XMLema)

A arte faise perenne cos retablos pétreos de Brandoñas e Santa Sía

O Concello de Zas prepara a edición en formato libro de Zas polo miúdo, resultado do traballo que desde novembro do 2016 viñemos publicando mes a mes Evaristo Domínguez e quen subscribe en www.concellodezas.org. Confiamos en que a edición en papel contribúa a revalorizar o patrimonio natural, histórico e artístico das dezaseis parroquias do concello.

Entre as novidades no eido da arte chamáronnos a atención uns antigos retablos realizados en pedra en dúas das cinco igrexas meridionais do concello. En Brandoñas, os dous retablos laterais da nave, case xemelgos, con paneis enmarcados por columnas helicoidais e grandes volutas. Son de estilo barroco do primeiro terzo do século XVIII, tanto polas columnas helicoidais (chamadas salomónicas) coma pola decoración. O do lado norte presídeo unha imaxe dun Santiago cabaleiro vestido á moda dezaoitesca, con casaca vermella e tricorne na cabeza; no fornelo do corpo inferior, un san Domingos. Que haxa en Brandoñas un altar dedicado a Santiago reforza a existencia dun vello camiño xacobeo de Santiago a Muxía por Brandomil. No retablo sur colocouse na fornela superior unha imaxe dunha mártir que anos atrás estaba no norte; nos nichos do corpo inferior unha Virxe co neno no colo e un Ecce Homo, separados por un anxo portador dunha cruz. Na arquitrabe que separa os dous corpos hai unha inscrición na que se desvelaba o nome do doador, pero quedou mutilada.

Detalle de Santiago Apóstolo na igrexa de Brandoñas (Foto: XMLema)

Detalle de Santiago Apóstolo na igrexa de Brandoñas (Foto: XMLema)

Carentes de documentación, o único dato que nos consta é a inscrición Ano 1717 no frontón dun fornelo da sancristía. En base a esta data e sobre todo pola feitura das imaxes atrevémonos a pensar que o seu autor non foi outro que o canteiro Domingos Martínez (de Pazos-Tines), de quen falamos hai pouco como o probable autor das fachadas-retablo do santuario do Briño (Borneiro) e da igrexa de Traba. Os Santiagos ecuestres de Brandoñas e de Traba son moi semellantes: polas súas vestiduras, os seus rostros serenos e, sobre todo, polas cabezas dos seus cabalos (xunto coa brida e as rendas). Martínez ben puido rematar a obra de Brandoñas en 1717 e despois pasar a Traba (1716-1724) e finalmente ó Briño (remataría a nave en 1733).

(Foto: XMLema)

(Foto: XMLema)

Outro retablo pétreo interesante é o maior de Santa Sía de Roma, que consta dun ático e dun único corpo dividido en tres paneis separados, coma os de Brandoñas, por columnas salomónicas, pero neste caso cos fustes adornados con vides e pámpanos envolventes. No ático, baixo un relevo do Padre Eterno, hai outro da patroa (santa Sía) tocando un clavecín, como patroa da música que é. No corpo principal, á esquerda, un relevo de san Francisco salvando co seu cordón ánimas do purgatorio, e, á dereita, outro relevo representando a san Xoán Bautista. No panel central, un sagrario prismático, tamén de pedra, con relevos en tres caras que representan a san Pedro, san Paulo e a Cristo resucitado.

Desta obra só tiñamos o dato dunha inscrición co nome do párroco que a promoveu, Juan Antonio Salazar y Albarado, pero non o do artífice. Este puidemos pescudalo no Arquivo Diocesano de Santiago, no Libro de Fábrica parroquial de 1695 a 1790, onde nos consta o nome de Antonio García como «el maestro que ha hecho el retablo», ó que se lle pagaron 473 reais en 1715. Tal mestre seguro que era da comarca, e cómpre valorar o seu traballo, pois non é nada doado esculpir no noso duro granito un retablo de columnas con espiras e adornos e os complicados relevos dos santos das fornelas; aínda que o Bautista saíu algo desproporcionado, san Francisco coas ánimas está moi logrado. O motivo dunha certa proliferación de retablos de pedra na primeira metade do século XVIII na nosa zona foi sobre todo económico, pois entendíase que a obra en pedra era máis duradeira que a de madeira. E, ademais, resistía mellor os incendios.

(Foto: XMLema)

(Foto: XMLema)

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte súmase ao "luito" pola Barca

Artigos publicados en La Voz de Galicia. 26-12-2013

A gran familia da Costa da Morte está de «luito» pola Barca

Xosé María Lema Suárez, presidente do SEMESCOM.

Espertar coa mala nova do incendio do santuario da Barca de Muxía foi terrible. Como presidente do Seminario de Estudos da Costa da Morte e como membro da Fundación López Abente, lamento na alma esta inagardada desgraza e comparto a dor da vila e do concello de Muxía. A perda emocional e material non é só para os muxiáns, senón que tamén a sentimos como propia os nativos nas comarcas fisterrás da Costa da Morte e estou seguro que Galicia a debera sentir, pois a Barca era (e é) moito máis ca un centro de peregrinación: era e seguirá sendo un dos nosos principais sinais de identidade, que mesmo transcende o sentimento relixioso. Nestes momentos a perda que parece irreparable é a artística, sobre todo os seus tres ben labrados retablos de estilo barroco, dous laterais e o maior, feitos entre 1719 e 1726, polo tanto, próximos a cumpriren os trescentos anos. O lateral sur, de san Xoán, doárao un fidalgo da casa de Romelle (Zas), D. Juan de Caamaño. O maior, obra do gran mestre compostelán Miguel de Romai, fora doazón dos grandes benfeitores do santuario, os condes de Maceda. Póñome agora a consultar datos dos muxiáns estudosos de todo o da Barca: J. E. Rivadulla Porta, Antón Castro e Xan Fernández Carrera, compañeiro este do Seminario de Estudos Comarcais.

Quero imaxinar unha Santa Compaña de muxiáns esbagullando no Alén por esta desfeita: o citado Rivadulla Porta, López Abente e Paz Lestón, o crego Canosa Mouzo… e, como non, o historiador Antonio de Rioboo e Seixas, que en 1728 fixera apoloxía da Virxe muxiá con aquel poema La barca más prodigiosa. Uniranse á Compaña celestial outros poetas universais, coma Rosalía de Castro ou Federico García Lorca, que poetizaran a romaría. Hoxe a gran familia da Costa do Solpor, co Crego Sabio á cabeza, está de luito, pero que saiban os nosos amigos e amigas muxiáns -Viki e Xosé H. Rivadulla, Manolo Vilar, Suso Sambade, J.E. Benlloch, Arturo Suárez, Amparo Baña, Rosa Rial, Rosalía Fernández e tantos outros-, e tamén o alcalde Félix Porto, que non están sós, que nos acabaremos recuperando desta como nos recuperamos doutras. A ver se desta vez os que nos gobernan non nos viran as costas coma en tantas outras ocasións (Prestige, Monte Pindo…).

 

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O santuario da Barca, 24 horas despois do incendio. /Foto: Manuel Rial/

O lume non pode queimar a nosa memoria

Manuel Vilar, vicepresidente do SEMESCOM

Curiosamente onte fun visitar un amigo ao hospital. Falamos longo sobre temas que teñen que ver coa identidade e memoria do nós colectivo. El, que percorreu o país facendo arqueoloxía e etnografía hai corenta anos, recordou unha frase dun paisano: o que non se recorda non existe. O lume vén de arrasar o santuario da Virxe da Barca. Un patrimonio artístico e histórico de considerable valor foi comesto polas lapas. Todo desapareceu para sempre. Por suposto que tanta destrución afecta aos elementos que configuran o simbólico e o identitario, elementos que inciden na construción das identidades persoais e sociais. Todo isto vaise ver moi afectado, pero non pode desaparecer porque entón desapareceriamos nós. De aí que incidamos na capacidade do recordo como memoria para seguir existindo, pois si somos é porque temos memoria e a Barca é un lugar da memoria colectiva. O santuario da Barca é un lugar simbólico situado nun espazo único. Esa contorna incidiu na definición do seu aspecto relixioso. A devoción é tamén unha construción cultural que estrutura a vida social e articula a memoria. É difícil, pero hai que mirar adiante. O lume ten destruído outros lugares emblemáticos, como santuario de Oñate ou o Liceo de Barcelona, por citar só dous exemplos. Estes sitios rexurdiron das cinzas e seguen sendo o que foron: lugares cun peso simbólico determinante. Temos que traballar para rexenerar o santuario muxián e que siga sendo un referente na nosa xeografía espacial e simbólica, un lugar para a nosa memoria.

O retablo da Barca na poesía de Gonzalo López Abente

Miro Villar, SEMESCOM

O incendio da igrexa santuario da Virxe da Barca provocou a desfeita e a desaparición dun legado histórico e patrimonial, no que sobranceaba o retablo da autoría do escultor compostelán Miguel Romay. O poeta Gonzalo López Abente, tal e como recollemos na súa Poesía Completa (Espiral Maior, 2012, en coedición coa Fundación López Abente), como muxián de nacenza, tiña unha inmensa devoción polo santuario e pola súa Virxe. De feito, na década dos cincuenta publica varios poemas na revista Vida Gallega, que viña de iniciar unha segunda etapa en novembro de 1954 da man do editor Iglesias Presa, entre eles No coroamento da Virxen da Barca.

Deixou sen publicar moitos versos que a honran. Será despois do seu pasamento (1963) cando vai ver a luz Monza de frores bravas para nosa señora da barca. Trátase dun pequeno libro de poesías inéditas que publica a RAG no 1971, cando se lle dedicou o Día das Letras Galegas e do que salientamos o artigo Presencia da obra de López Abente que asina Salvador Lorenzana (seudónimo de Fernández del Riego) despois dos quince poemas, nun dos mellores e máis completos estudos sobre a biografía e a obra do poeta, que tamén inclúe un apartado para a súa obra en prosa. Ademais leva unha introdución de Sebastián Risco, que xa prologara o libroCentileos nas ondas (1958) e que nesta altura era presidente da RAG, intitulado No adral, do que tomamos estas palabras: «Gonzalo López Abente non tiña tocado deica entón en ningún dos seus libros príncipe de poesías, ao menos de xeito escrusivo e con unidade formal, o tema relixioso, nin adoitou poetizar a súa devoción á Virxen da Barca. Fai falla pescudar moito niles pra atopar composiciós dise tenor. Apenas unha, A Pedra da Barca, na que ise tema tócase tanxencialmente, enEscumas da Ribeira; outra, O Santo Cristo de Fisterre, en Nemancos. Ningunha máis poidemos alcontrar nin en Centileos nas ondas nin no seu libro póstumo Decrúa. Na súa obra, a paisaxe, enxergada dun xeito simbolista e cósmico que transparenta no poema Nosa Señora a Terra, é a verdadeira fonte de inspiración. E, sobor de todo, o mar, co que il se identificou en termos de posesión chamándolle «o meu mar», foi o gran protagonista da súa obra poética».

Con todo, sen coñecermos a razón, os compiladores desde libro de 15 poemas non inclúen a composición que López Abente escribiu inspirándose no artístico retablo barroco construído en 1717 polo escultor compostelán Miguel Romay, poema que se publicou co título Retabro da Barca, na revistaVida gallega, 2ª Época, 46-47, xaneiro-febreiro de 1959. Velaquí: RETABRO DA BARCA,

 

A Miguel Romay, escultor santiagués

autor deste manífico retabro:

Lostregaron no souto escentileos

do aceirado sorrir da ferramenta.

Suspenso e trepezal o bosco alenta

e o xenio creador baixa dos ceos.

Renxer de serras, machadazos crúos,

toradas a rolar polas encostas,

as mans do artista a traballar dispostas

e os portentos en pé, ceibos e múos.

Castiñeiros do monte esnaquizados

en pezas ben miudas, ao Obradoiro

fóstedes polo boi marelo ou loiro

nos carros cantareiros carrexados.

E bebe a inspiración do seu poema

o poeta cantor en Compostela.

¡Pregaria a revoar na gran capela

en onde a Virxen nunha barca rema!

O sol, no lenzo azul, da a derradeira

pincelada de ensoño, e a pregar

cai de xoellos, devoto, na fogueira

onde se beixan o alto ceu e o mar.

As vagas de cristal rompen na orela

lixando o espazo nu de húmeda bruma,

e ao estreitaren de bruzos a capela

vese o milagre buligar na escuma.

Cantan os anxos arredor da Santa

que no seu camarín os abenzoa

e espertándose o eco tamén canta

e polas amplas bóvedas revoa.

O retabro de pé no Santuario

deixa o castaño, e de remate vai

orquestando os misterios do Rosario

o grorioso escultor Miguel Romay.

 

Villar é ademais vogal da Fundación López Abente