Queres coñecer os primeiros apelidos do Concello de Vimianzo?
Ana Isabel Boullón Agrelo (editora do libro e coautora do Dicionario dos Apelidos
Galegos)
Xosé Mª Lema: “Os apelidos de Berdoias no séc. XVII”
Rosario Álvarez Blanco (presidenta do Consello da Cultura Galega)
Manuel Antelo Pazos (alcalde de Vimianzo)
Casa da Cultura de Vimianzo
Organiza: Seminario de Estudos da Costa da Morte
Colabora: Concello de Vimianzo
Reúnense aquí contribucións sobre a elaboración de dicionarios antroponímicos, tanto desde unha perspectiva románica como en distintos ámbitos xeográficos (Italia, Reino Unido e Irlanda, Estados Unidos, Galicia), así como a conexión entre a antroponimia e o léxico común (a deonomástica) e sobre aspectos específicos do estudo da antroponimia galega (problemas etimolóxicos, sobre a transmisión dos apelidos e o estudo histórico dunha área concreta). Tamén se realiza por primeira vez unha aproximación ao valor simbólico dos apelidos en Galicia.
Quérese, en definitiva, con este volume, contribuír ao tratamento lexicográfico dos apelidos e afondar no coñecemento deles no noso territorio.
O orgullo pola lingua de Perfecto López, empresario e mecenas do galeguismo na emigración americana
Por Xosé María Lema Suárez
«Eu son un rapás novo. Para min é unha cousa da máisima importancia o ter que vos falar a vós, esencia do galeguismo e da cultura. ¿Que podo decirvos eu? Son un home que entrei orgulloso no galeguismo guiado pol-a man da miña aboa analfabeta que me insinou a falar en galego. Non fun levado pol-a doutrina nin pol-a cencia de ningún de vós. Cando ando pol-o mundo a espricarlles ós galegos que son fieles á Terra, a verdade esencial que a nosa língoa garda, revivo na miña mente a lembranza de cando era un rapás analfabeto que iba ó monte coa miña aboa analfabeta coma eu e que coas suas palabras iba enseñándome a profunda verdade das cousas. Cando quero percurar que os galegos que a abandonan volvan á lei do amor á Terra, sempre acudo ás verbas que de neno deprendera da miña aboa e sempre atopo a razón atinada que en cada caso fai falta. Eu sigo sendo aquel rapás humilde. Por iso non quero nin busco cargos (…)».
Como recolle Xosé Mª Rei Lema na súa recentísima obra publicada na Ed. Galaxia[1], así falaba Perfecto López ‘o Tato’ -emigrante vimiancés na Arxentina- o 27 de setembro de 1953 nunha xuntanza que tivera en Calo (Teo) cos máis importantes representantes do galeguismo interior (Xaime Isla Couto, Manuel Beiras, Gonzalo R. Mourullo, Ramón Piñeiro, Ramón Lugrís, Fernández del Riego, Otero Pedrayo, García Sabell…).
Nesta reunión Piñeiro presentárao coma
“o home que fai viaxes a Galicia non pra ver a familia, que a ten toda aló, incruso sua nai, senón pra ver a Terra, pra estar na Terra. Quizais seña por isto mesmo pol-o que o Perfecto está destinado a sere un mensaxeiro de cousas transcendentes entre os galegos de eiquí e mail-os de aló. No seu viaxe anterior foi portador da terra galega pra Castelao; agora é portador do pirmeiro tomo de unha grande Historia de Galicia (…)”.
En efecto, Perfecto era unha ‘andoriña’, un mensaxeiro máis ou menos clandestino entre os galeguistas de Buenos Aires (Prada, Abraira, Puente, Suárez Picallo, Alonso Ríos…) e os do aquí arriba citados, cos que se carteaba. Nas súas frecuentes viaxes a Galicia, ademais de visitar os galeguistas, non deixaba de pasar polo seu Vimianzo natal, onde os impoñentes coches que conducía -os ‘haigas’ do Tato- causaban admiración.
Perfecto López nacera nunha aldea de Vimianzo en 1904, fillo e neto de nais solteiras e moi pobre. Apenas foi á escola ano e medio (el era consciente desta eiva). Traballou coma xornaleiro e carboeiro e, emigrado á Arxentina nun segundo intento (polos anos 30), conseguiu facer fortuna como concesionario de automóbiles estadounidenses. Boa parte da súa riqueza vaina compartir cos seus paisanos con moita xenerosidade, financiando obras e actividades de centros galegos en Buenos Aires e, particularmente, en soster e promover a cultura e lingua galegas. Xunto con outros bos e xenerosos da capital porteña -que, segundo Suárez Picallo, eran “cuáseque sempre os mesmos” (Manuel Puente, José B. Abraira, Rodolfo Prada, J. M. Cascallar, Jesús Porto…)- colaborou no financiamento da estadía de Castelao e dona en Buenos Aires, de 1940 a 1950, e noutras moitas iniciativas. Ó regreso dunha das súas moitas viaxes a Galicia trouxo, a finais de 1949, terra galega para introducir no cadaleito de Castelao.
Nesta ‘Voz’ céntrome nunha declaración de amor á lingua que para min merecería enmarcarse: a que fai un home rico, moi rico; pero humilde, consciente das súas carencias culturais ante un auditorio cheo de excelsas figuras do galeguismo interior que el tanto admiraba. Estes próceres do galeguismo ben que o respectaban.
Imposible resumir neste espazo todo o que fixo este emigrante soneirán na Galicia exterior des 1935 a 1970 (ano en que morreu) financiando ou cofinanciando proxectos e iniciativas a prol de Galicia, da súa cultura ou da súa lingua. Por exemplo: el e Manuel Puente de Buenos Aires e Xesús Canabal de Montevideo foron os que máis prata deron para as actividades e viaxes dos membros do Consello de Galiza ou para o Congreso da Emigración: milleiros de pesos. Na Galicia de aquén puxo cartos para a fundación da Ed. Galaxia. Foi tamén o segundo mecenas (despois de Puente) dos tres grandes tomos da Historia de Galiza (1962), dirixida por Otero Pedrayo.
En fin: cómpre ler ó completo este libriño de Rei Lema, de tan só 190 páxinas, para poder valorar na súa xusta medida o enorme labor deste pouco coñecido ‘bo e xeneroso’ que mesmo deixou boa sementeira, pois o seu fillo Perfecto López Romero chegou a formar parte do grupo xuvenil Alén Mar. Oxalá sirva para facerlle algún tipo de recoñecemento público, na Galicia ideal ou na real.
Rematamos novembro con divulgación
Este sábado 24 de novembro, catro membros da xunta directiva do Semescom temos actividades en forma de conferencia.
Evaristo Domínguez Rial participará no ciclo de conferencias “Monografías do Allo”. Será ás 16h30 con “150 anos de educación en Zas. O caso particular da escola do Allo”. De seguido comezará a conferencia de Antonio Presedo “A vida cotiá nos pazos da fidalguía galega no século XVIII”.
Manuel Vilar e Xosé María Lema estarán en Lugo no X Congreso Galego de Cruceiros, con estas comunicacións: “Dúas cruces, dúas historias ou a reactualización da memoria” (M. Vilar) e “O novo cruceiro parroquial do Allo (Zas): unha nova Trindade como motivo iconográfico” (X.Mª Lema). Desenvolverase no Centro de Artesanía e Deseño da cidade de Lugo.
Finalmente, Xan Fernández Carrera estará falando das actividades do Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte nunha xornada organizada por Afiprodel.
“Los alcaldes descubren que invertir en patrimonio es también fuente de riqueza”
O 29 de xullo de 2018 publicouse en La Voz de Galicia na súa edición local de Carballo un extenso artigo sobre o aproveitamento e protección do patrimonio comarcal. Nel faise referencia á intensa loita social na que esta asociación estivo moi implicada para que cousas hoxe normais puidesen ser postas en valor e outras que aínda continúan á espera da chegada do seu momento.
Reproducimos parte do artigo e incluímos link do mesmo: https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/2018/07/29/alcaldes-descubren-invertir-patrimonio-fuente-riqueza/0003_201807C29C1992.htm
Entre el ya célebre «as pedras non se comen» del entonces alcalde Alejandro Rodríguez, y que su mismo Concello, el de Vimianzo, decidiese invertir dinero en excavar un castro, comprar un dolmen y ahora dos fincas para ampliar acceso al Castillo, han pasado apenas 10 años. Pero en ese tiempo se ha producido -en parte, todavía queda camino por recorrer- un cambio de mentalidad, de visión política y económica que está llevando a varios gobiernos municipales de la zona a invertir en patrimonio. Lo hacen fundamentalmente al abrigo del éxito del Camino y de como esa proliferación de visitantes se está traduciendo en apertura de negocios turísticos, sobre todo alojamiento -ahora están de modo las viviendas de alquileres cortos- y en que esta actividad palíe la rampante pérdida de empleos en los sectores primarios.
El de Vimianzo es el caso más llamativo, porque cuenta con una estrategia clara al respecto, mucho patrimonio a conservar y también cierta disponibilidad económica, pero hay varios ejemplos más. Cabana compró en marzo por unos 40.000 euros la torre la Penela, en la que el grueso de lo que se conserva es del siglo XVII y que ahora quiere hacer visitable para los vecinos, más que nada porque está prácticamente en ruinas, pese a su declaración BIC que viene de 1994. Incluso sin salir de Bergantiños, el Concello de Ponteceso acaba de subastar por el edificio de la Fundación Torres Pujales y se lo ha quedado por 113.000 euros, y hay algunos casos más, incluso de patrimonio natural, como los de las carballeiras de Baio (Zas) y Berdeogas (Dumbría).
A todo ello hay que sumar rehabilitaciones, actividades de animación, recreaciones históricas, visitas guiadas,… En definitiva, se ha producido un cambio de dinámica en el que se entrevé que el patrimonio, la cultura en definitiva, es una parta importante para generar actividad económica a través del turismo y nadie quiere perder el tren.
Ahora bien, toda este corriente llega después de un puñado de entidades y particulares que llevan decenios predicando en el desierto y dándose de bruces con las puertas de la administración.
El que fuera concejal de Vimianzo, Moncho Gándara, y el presidente do Seminario de Estudos Comarcais Costa da Morte, Xosé María Lema, hacían ayer un somero repaso por esas batallas: Castillo de Vimianzo, Batáns do Mosquetín, Torres do Allo, Parque do Megalitismo, Penedos de Pasarela y Traba… Lema incluso cita nombres de directores de Patrimonio y técnicos destacados: Raquel Casal, Iago Seara, Ángel Sicar, Felipe Senén,… casi como si fueran familiares, por la cantidad de veces que tuvieron que lidiar con ellos, muchas veces sin éxito y otras con mayor fortuna. Por ejemplo, de Felipe Senén, considera que fue la «persoa salvadora» de los Batáns, uno de los casos que utiliza como ejemplo de «case 20 anos da nosa vida teimando», la suya y la de otras personas que cita como principales impulsores, «porque en Vimianzo había un momento asociativo bastante forte». Recuerda, por ejemplo, la limpieza reivindicativa del día de los Inocentes de 1991 impulsada por Gándara, pero sobre todo incide que desde que empezaron en pelear por los batanes en 1983 hasta que ahora están razonablemente bien gestionados por el Concello han pasado infinitos avatares. Lema incluso resalta un caso más sangrante, «o do Batanciño, que levou 19 anos», cuando se trata solo de una maqueta que la familia Ces, de antiguo batanero de Lousame cedió y que pasó todos esos años guardada en el Forno do Forte antes de llegar a su destino.
Las quejas fundamentales de esta gente que en su día peleó por lo que hoy quien más quien menos ve evidente, van hacia las administraciones, particularmente hacia alcaldes sin sensibilidad alguna al respecto o la Xunta que, por ejemplo, lleva desde el 2011 para articular un plan mínimo de valorización de los Penedos.
Laxe e Vimianzo xuntos polos Penedos
Por primeira vez os concellos de Laxe e Vimianzo lanzan unha acción conxunta para poñer en valor e promover os Penedos de Pasarela e Traba. O primeiro paso será unha mesa redonda na que haberá representación política dos dous municipios e na que tamén participa o presidente do Seminario de Estudos Comarcais Xosé María Lema.
MESA REDONDA “UN IMPULSO Ó PLAN DE CONSERVACIÓN DOS PENEDOS DE PASARELA E TRABA”
Venres, 1 de xuño de 2018
Museo do Mar de Laxe, Rúa Pracer, s/n – 15117 – LAXE
PROGRAMA DO ACTO
20.00 h. RECEPCIÓN E BENVIDA
Sr. D. José Manuel Mouzo Castiñeira
Alcalde do Concello de Laxe
Sr. D. Xosé Manuel Pose Lema
Concelleiro de Comercio, Hostalería e Turismo de Laxe
Sr. D. Manuel Antelo Pazos
Alcalde do Concello de Vimianzo
Sr. D. Augusto Pérez Alberti
Catedrático de Xeografía
Sr. D. Xosé María Lema Suárez
Escritor e Historiador
Sr. D. Juan Ventura Lado
Xornalista da Voz de Galicia
20.02 h. PALABRAS DO SR. D. JOSÉ MANUEL MOUZO CASTIÑEIRA
20.04 h. PALABRAS DO SR. D. XOSÉ MANUEL POSE LEMA
20.06 h. INTERVENCIÓN DO SR. D. XOSÉ MARÍA LEMA SUÁREZ
Accións do Seminario de Estudos Comarcais ante a Paisaxe Protexida dos Penedos
20.16 h. PROXECCIÓN DO DOCUMENTAL “Os Penedos de Pasarela e Traba, a arte dos dedos
do tempo”
20.40 h. INTERVENCIÓN DO SR. D. JUAN VENTURA LADO
“Un repaso xornalístico á historia dos Penedos de Pasarela e Traba”
20.50 h. CONFERENCIA DO SR. D. AUGUSTO PÉREZ ALBERTI
“Da investigación á posta en valor dos recursos naturais. O caso dos Penedos de
Pasarela e Traba”
21.15 h. PALABRAS DO SR. D. MANUEL ANTELO PAZOS
“Os Penedos de Pasarela e Traba: situación actual e accións para o futuro”
21.25 h. FIN DO ACTO
15 anos da Cadea Humana
Xa pasaron 15 anos, ben que o deberiamos lembrar. O 22 de xaneiro de 2003 42.000 alumnos e alumnas de E. Secundaria de toda Galicia (e do Bierzo!) -co correspondente permiso por escrito dos seus pais-, xunto co seu profesorado, formaron (formamos) unha CADEA HUMANA desde Laxe a Muxía ó longo de toda a costa (Traba, Camelle, Arou, Cabo Vilán, Camariñas…) para protestar pola mala xestión no do verquido do ‘Prestige’. Estivemos co noso alumnado do Antón Losada da Estrada entre Camelle e Arou. O lembrado debuxante e deseñador vimiancés Roberto Mouzo Lavandeira fixo o único mapa desta ruta senlleira, irrepetible, que publicaría no libro colectivo “A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte” (Eds. Xerais, 2010, páx. 259). Manuel Rivas escribira daquela que este acontecemento merecería pasar ó Guinness: 40 km de mans xuvenís unidas en defensa do noso. 850 autobuses que deron chegado ó último cornecho desta costa. Nin un só incidente.
Se volvese acontecer agora, habería a mesma resposta dos galegos?
(Véxase tamén a espléndida foto de José Manuel Casal, fotógrafo de La Voz de Galicia, xubilado recentemente):
O novo ano dedicámolo ao río do Porto
O Seminario de Estudos da Costa da Morte presenta o seu habitual calendario de mesa de cada ano, esta vez dedicado ó Río do Porto, o gran colector das augas da Terra de Soneira.
Trátase dun río cunhas fermosas paisaxes en cada un dos seus tramos. Ademais de reivindicar o nome histórico do río, denominado así xa en mapas do séc. XVI, preséntanse doce fotos correspondentes ós diversos tramos do río: no curso alto, onde se chama río Rabiñoso, aparecen fotos das fervenzas e da pontella desta zona; do curso medio aparece o río ó seu paso pola Carballeira da Devesa de Baio, a ponte de Baio, O Mosquetín e a ponte de Torelo en Salto, a ponte de Pasarela en Calo; no curso baixo: o Pozo dos Corvos (Carantoña), a ponte da Ponte do Porto, o muíño de mareas e as Torres de Cereixo e a desembocadura na ría de Camariñas, foto que tamén ocupa a portada e que foi da autoría do falecido Roberto Mouzo.
Ademais de Mouzo, as fotos son da autoría de Evaristo Domínguez, Xan Fernández Carrera, Xosé Mª Lema e Manuel Rial, todos membros do Seminario.
Podes descargalo nesta ligazón.
Coñecemos a Ruta do Val de Vimianzo e os Muíños de Cambeda
O domingo 29 de outubro foi día de reunión na nosa asociación… e de pasalo ben! Como non, aprendendo e descubrindo o rico patrimonio natural e cultural, neste caso, de Vimianzo. Saímos ben cedo do centro da vila para seguir parte da ruta do Val de Vimianzo, polo seu lado leste. En Trasouteiro, primeira parada para oír a historia do seu pazo e capela, neoclásica do século XIX. Bordeando o castro de Sansobre, chegamos a esta aldea despois de coñecer como son as fermosas alvarizas desta terra onde recoller o prezado mel. Baixo a sombra de frondosas árbores autóctonas, bosques de ribeira, carballos, castiñeiros, e, por suposto, piñeiros e eucaliptos, chegamos á aldea con máis altitude do Val: Cubes. En Rasamonde, máis arquitectura popular, cabazos, fonte e curioso escudo na súa casa grande.
Baixando de Cubes
Xosé María Lema explica a igrexa de San Xoán de Cambeda
Era xa mediodía ao chegarmos á igrexa parroquial de Cambeda, onde tivemos dobre sorte: que o guía fose o experto en arte relixiosa soneirá Xosé María Lema… e que a igrexa estivese aberta! Sereas, monstros e outros seres agóchanse na sacristía dun templo con fermosos e ben conservados retablos. Singular é tamén o enorme hórreo no que o cura gardaba as piadosas colleitas que os fregueses non tiñan máis remedio que doar. Da eira que estaba aos seus pés, pouco queda, como ben nos indicaba Pablo Sanmartín, xa que foi estragada coa construción da estrada.
Un dos remansos do río Cambeda
Se descubrir vellos camiños esquecidos ou resistentes bosques autóctonos no mar de eucaliptos que son os montes soneiráns non fosen sorpresas suficientes, quedaba a ruta dos Muíños de Cambeda. O río vai saltando alegre, aínda que con moi pouca auga, polas rochas de granito que pouco a pouco foi desgastando co paso do tempo. Fervenzas inesperadas, chan repleto de landras e ourizos, muíños e até un batán e unha antiga fábrica da luz van facendo gozar aos sentidos. Desvío do río e toca baixar de volta a Ogas, onde aos pés do castro das Barreiras demos conta dun xantar necesario para repoñer forzas despois deste completo paseo polo noso descoñecido patrimonio.
E o tempo acompañou!
Colaboramos na III Muiñada de Vimianzo
Vimianzo celebra o sábado 21 de outubro a terceira edición da Muiñada, unha recente festa etnográfica que vai mellorando ano a ano. O Seminario de Estudos Comarcais da Costa da Morte colabora en diversos aspectos da organización desta festa e convida a asistir a todas as persoas que queiran pasar unha boa tarde recuperando vellos saberes, sabores e tradicións.
Entre as novidades deste ano destacan a celebración dun mercado retro e de produtos ecolóxicos, ao xeito dunha feira das de antes. A festa amplíase comezando xa ao mediodía e saíndo do Muíño da Agra, trasladándose ás rúas e diferentes establecementos da vila, con Cantos de Taberna, microteatro e Obradoiros de Muiñeira en lugares nada convencionais.
Xa ás 16h a festa vívese baixo as carpas do Muíño da Agra, con sesión café de pota con chulas a cargo dos Campantes da Baña, que darán paso á apertura do Mercado Retro, a feira ecolóxica e unha pequena exposición de imaxes antigas do Val de Vimianzo. Como curiosidade haberá un fotógrafo de época tirando imaxes tamén dos asistentes.
Chega o teatro, coa compañía Trinke Trinke ás 16h45 e co alumnado do IES Terra de Soneira ás 17h30. Estes últimos realizarán unha pasarela de vellos oficios, que dará paso á visita teatralizada ao Muíño da Agra, que se irá facendo en varios pases. Seguidamente comezan os xogos populares, como o gran concurso de debullado de millo, obradoiros de muiñeira, de cantaría e de filloas.
Precisamente isto abrirá o apetito para a Cea tradicional, con broa, empanada de millo, costela, filloas, caldo de rabizas con chourizo, e as esperadas papas de millo, que poucas veces se poden degustar. Para adquirir a bebida ou a cea haberá que pasar polo servizo de banca da Muiñada, xa que daquela o euro non existía, trócanse por “moscosos“!
Coa comida e o magosto popular, a música da foliada de diferentes grupos da zona desembocará na noite de concertos cos grupos Ghaveta, Tanxugueiras e a Compañía do Ruído.
Finalmente, pídese que as persoas que acudan á festa vaian vestidas ao xeito da época. É un xeito moi sinxelo de poder colaborar na ambientación da festa.
Roberto Mouzo Lavandeira, a mirada que dignifica o noso patrimonio
O Concello de Vimianzo inaugura o sábado 8 de abril unha exposición que leva por título Roberto Mouzo Lavandeira, a mirada que dignifica o noso patrimonio. Unha sentida homenaxe ao noso compañeiro na que intervirán Xosé María Lema, Manuel Rivas, Rocío Soto e o alcalde de Vimianzo Manuel Antelo.
Na exposición poderase ver parte do seu gran traballo a prol do patrimonio natural e histórico da Costa da Morte e, nomeadamente, da Terra de Soneira. Unha comarca da que foi recoñecido como Soneirán de honra.
Pode consultar a biografía de Roberto Mouzo Lavandeira nesta ligazón.
En La Voz de Galicia, varias persoas quixeron escribir unhas liñas en homenaxe:
A mirada que dignifica o noso. Moncho Gándara
“Roberto, un home bo”. Xosé Mª Méndez Doménech
Aquel «merlo branco» de Vimianzo. Flori Xoubanova.